Салжұқ сұлтандығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Азербайджан → Әзірбайжан using AWB |
ш clean up, replaced: Әзербайжан → Әзірбайжан, Пайдаланылған әдебиет → Дереккөздер using AWB |
||
25-жол:
|stat_area1 = 400000
}}
'''Салжұқ сұлтандығы''' — 11 ғасырдың соңы мен 14 ғасырдың басында Таяу және Орта Шығыс елдерінде билік құрған [[мемлекет]]. 11 ғасырдың 30-жылдары салжұқтар ''[[Ғазнауи әулеті]]не'' бағынышты болып, [[Хорасан]]нан жер алды. 1040 ж. ғазнауилерге қарсы шығып, Данденакан түбіндегі ұрыста жеңіске жетті. Иран таулы үстіртін жаулап алып, аймақтағы бытыраңқы ұсақ иеліктерді бір орталыққа бағындырды. Сол кездегі [[мұсылман]] әлемі үшін маңызы ерекше бір орталыққа бағынған қуатты [[ислам]] мемлекеті осы салжұқтар кезінде орнады. Алғашқы салжұқ билеушісі Тоғрылбек (1038 — 63) тұсында салжұқтар [[Хорезм]], Хорасан, [[Иран]], [[
[[Сурет:Anatolia1200.png|thumb|285px|Рум сұлтанаты мен оны қоршаған мемлекеттер, 1200 жыл.]] Жоғары билеуші Тоғрылбек билігіне мемлекет астанасы болған [[Рей]] қаласының батысы мен оңтүстігіндегі елдер және ағасы Шағрыбекке Солтүстік Хорасан мен [[Орталық Азия]] аймағы қарады. Оның орталығы [[Мерв]] қаласы болды. ''[[Алп-Арслан]]'' тұсында (1063 — 72) салжұқтар [[Армения]]ны жаулап алып ([[1064]]), [[Манцикерт]] түбінде [[Византия]] [[әскер]]лерін жеңді ([[1071]]). 1071 — 81 ж. [[Кіші Азия]]ны және басқа да аумақтарды жаулап алды.'' Мәлік шаһ'' (1072 — 92) [[Грузия]] мен ''Қарахан мемлекетін'' бағындырды. Бұл тұста Салжұқ сұлтандығының шекарасы [[Сырдария]]дан [[Ніл]]ге дейін, [[Каспий]]ден [[Жерорта теңізі]]не дейін созылды. Мемлекет астанасы [[Исфаһан]] қаласы болды. Бірақ көшпелі оғыз және басқа да түркі тайпаларының әскери шонжарлары мен ақсүйектері байтақ аумақтарды иемденіп, орталығы өкімет билігіне тәуелсіз болуға ұмтылды. [[Сурет:Konya.Turkish.building.jpg|thumb|left|200px|Инше күмбезі, 13 ғ. [[медресе]]сі, Конья, Түркия]] Сондықтан сұлтандар ішкі саясатта күшті өкімет билігіне мүдделі болған [[Иран]] ақсүйектеріне иек артты. Бұл топтың мүддесін көздеуші ''[[Низам әл-Мүлік]]'' болды. 11 — 12 ғасырларда Салжұқ сұлтандығы [[Орталық Азия]], Орта Шығыс пен [[Кіші Азия]]да бірнеше иеліктер мен мемлекеттерге бөлініп кетті. Жаңадан Керман (1041 — 1187), [[Конья]] немесе Рум ([[Кіші Азия]]да, 1077 — 1307), Хорезмде Ануштегіндер (1097 — 1221) сұлтандықтары құрылды. Бірінші ''крест жорығынан'' кейін салжұқтар [[Палестина]]дан, кейін [[Сирия]]дан, Грузиядан, [[Кіші Азия]]дағы кейбір иеліктерінен айырылды. 1118 ж. Мәлік шаһтың ұлдары Салжұқ сұлтандығын бірнеше иеліктерге бөліп алды. Санжар сұлтан (1118 — 57) дербестікке ұмтылған ақсүйектермен күрес жүргізді. Бірақ 1141 ж. қарақытайлардан жеңіліс тауып, [[Орталық Азия]]дағы билігінен айырылды. 1153 ж. оғыздар Хорасанның [[Мерв]], [[Нишапур]], Тус, т.б. қалаларын басып алды. 1157 ж. Санжар өлгеннен кейін Хорасандағы “Ұлы салжұқ” билігі өмір сүруін тоқтатты. Оның інісі Махмұд мемлекетті қалпына келтіруге тырысқанымен, салжұқ империясының бұл бөлігі түпкілікті құлдырап, бірнеше ұсақ иеліктерге бөлініп кетті. Хорасан, Керман және Батыс Иран арасындағы отыз жылдық өзара тартыстан кейін Хорезмшаһ үстемдік алды. Тек ''[[Рум сұлтандығы]]'' сақталып қалды. 12 ғасырдың соңына қарай Иранның батысы мен орталығында тұрған салжұқтар атабектер ықпалына түсіп, билігінен біржола қол үзді.
32-жол:
<ref>его же, Госдуарство сельджукидов и Средняя Азия в ХІ — ХІІ вв., М., 1991;</ref>
<ref>Гусейнов Р.А., Огузы, кыпчаки и Әзірбайжан ХІ — ХІІ вв. Проблемы этногенеза и этнической историй народов Средней Азий и Казахстана, М., 1990.</ref>
== Дереккөздертер: ==
<references/>
| |||