Уикипедия

Адиабаттық процестер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
шӨңдеу түйіні жоқ
ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB
1-жол:
'''Адиабаталық процесс'''<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: [[Механика]] / Жалпы редакциясын баскарған э.ғ.д., [[профессор]] Е. Арын - [[Павлодар]] : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref> адиабаттық процесс — қоршаған ортамен жылу алмаспайтын физикалық жүйеде өтетін [[термодинамика|термодинамикалық]]лық процесс. Адиабаталық процесс [[жылу]] өткізбейтін (адиабаталық) қабықшалармен қоршалған жүйелерде өтеді деп есептелінеді. Сыртқы [[орта]] мен жүйе арасында жылу алмасып үлгере алмайтындай уақытта тез өтетін процестер (жылу оқшаулағыш қабықшалары болмайтын) адиабаталық процесс ретінде қарастырылады. Оған мысалы, дыбыстың [[Ауа|ауадаауа]]да таралуы, [[жылу]] қозғалтқыштарының цилиндрі ішіндегі [[газдың сығылуы]] (немесе ұлғаюы) т.б. жатады. [[Газ]] сығылғанда [[температура]] көтеріледі, ұлғайғанда — төмендейді. Адиабаталық процесс қайтымды және қайтымсыз [[процесс]] түрінде өтуі мүмкін.
 
[[Image:Adiabatic.svg|thumb|341px|For a simple substance, during an adiabatic process in which the volume increases, the [[internal energy]] of the working substance must decrease]]
Шинаны немесе допты үрлеу кезінде сорғының ауаны тез сығыуы салдарынан ол қызады.Газдың [[Ішкіішкі энергия|ішкі энергиясы]]сы оны сығатын сыртқы күштердің атқаратын жұмысы есебінен артады.Газдың тез ұлғаюы кезінде оның [[салқындау құбылысы|салқындау құбылысын]]н бақылыуға болады.Ол үшін үлкен шыны бөтелкеге [[су]] құйып,[[түтін]] енгізеді және сорғы көмегімен оған айдайды.Бұл кезде бөтелкедегі судың жоқ болып кетуі булануы ондағы ауа температурасының жоғарлағаның дәлелі болып табылады.
Бөтелкедегі ауа қысымының [[ауа]] берліктей артуы,оның тығының атылып кетуіне әкеледі.Ауа жылдам ұлғая отырып бөтелкеден шыға бастайды,ал бөтелкеде қалың [[тұман]] пайда болады,ол ұлғаю кезіндегі ауаның салқындағаның көрсетеді.Газ ұлғайып,өзінің ішкі энергиясының кему есебінен [[жұмыс]] істейді.Тез сығылу немесе ұлғаю кезінде қоршаған ортамен [[жылу]] алмасып үлгермейтіндігі қарастырылған мысалдардан көрінеді.Бұл жағдайларда аз уақат аралығында '''Q=0''' деп санап,бұл процестерді адиабаталық процесстер ретінде қарастырамыз.
Мұнда термодинамиканың 1 заңы
'''U+A=0''' немесе '''U=-A'''
түрінде өрнектеледі.Бұл адиабаталық процесс кезіндегі газдың сығылуы,оның [[Ішкіішкі энергия|ішкі энергиясының]]сының артуын тудыратынын және теріс жұмыс атқарлатының көрсетеді.Ұлғаю кезінде газдың ішкі энергиясы кемиді,оның есебінен оң жұмыс атқарылады.
Адиабаталық процессті графикте '''адиабата''' деп аталады.
Іштен жану қозғылтқыштарының цилиндіріндегі жану қоспасының поршеньмен сығылуын немесе ондағы [[отын]] жанғанда [[газ]] тәрізді өнімдерінің жылдам ұлғаюын адиабаталық процесстерге жатқызады.Оларға: [[бомба]],[[снаряд]],миналардың жарылыстары.
'''Адиабаталық процесс''' - [[атмосфера|атмосферада]]да адиабаталық процесс — қоршаған ортамен жылу алмасуынсыз болып тұратын ([[жер]] бетімен, [[Ғарыш|ғарышпенғарыш]]пен, жанасатын ауа массасымен) ауаның [[термосерпіндік]] өзгерісі.
Шуақты күні Жерден қызған ауа қабаттары жылдам көтеріледі.Тығыз емес қабаттарда олар ұлғаяды да,салқындайды,түйдек [[бұлттар]] пайда болады.
Айнымалы жұлдыздардың жарқырау периодының өзгерісі олардың сыртқы қабатарының адиабаталық ұлғаюы иен сығылуының қайталанатын процестріне байланысты.Бұл процесстер айнымалы [[жұлдыздар]]-цефеидтерде дәлме -дәл белгілі уақыт аралығында қайталанады.Цефеидтің қабығы ұлғайғанда,оның [[Температур|атемпературасы]] мен [[Қысым|қысымықысым]]ы тез төмендейді.Қабықшаны сыққанда,ондағы газдың температурасы мен қысымы бастапқы шамасына дейін артады.Әрі қарай бұл процесстер қайталана береді.
Мұндай процестердің ұзақтығы,процесстің аумағына байланысты.
<ref> Қазақ тілі термиңдерінің салалық [[ғылыми]] түсіндірме сөздігі: [[География]] және [[геодезия]]. — Алматы: "Мекгеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref>
 
'''Адиабата''' ({{lang-el| adiabatos— өтпейтін}}) — адиабата — қайтымды (адибаттық) процесті бейнелей алатын қисық , графикалық сызық. <ref> Орысша-қазақша түсіндірме сөздік. (Тау-кен ісі, кен байыту және металлургия салалары бойынша) Жалпы редакциясын басқарған Ә. Бектібаев. Алматы: Ғылым, 1999.ISBN5—628—00001—9 </ref>.
 
==Дереккөздер==
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
“Қазақ Ұлттық Энциклопедиясы”, 1 – том
 
{{stub}}▼
{{wikify}}
 
 
[[Санат:Термодинамикалық процестер]]
 
 
▲{{stub}}
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Адиабаттық_процестер» бетінен алынған