Махаббат: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиеттер → Дереккөздер, "Қазақ Энциклопедиясы" → «Қазақстан»: Ұлттық using AWB |
|||
1-жол:
[[File:Heart icon red hollow.svg|thumb|300px|right|[[Жүрек]] — махаббат символы]]
'''Махаббат''' — адам жанының асыл қасиеті, асқақ мұраты, таным тұғыры, риясыз, ынтық, нәзік сезімі.
[[Батыстық философия]] тарихында [[Эмпедокл]] өзінің космология ілімінде '''Махаббат бүкіл әлемді ұйымдастырып тұрған бастапқы күш деп білді.''' <br>
[[Платон]] оны '''сезімдік''' және '''рухани махаббат''' деп екіге бөліп қарастырды.
:'''Сезімдік М.''' — [[сұлулық
:ал '''рухани махаббат''' — адамның белсенді танымдық қызметінің қайнар бұлағы деп қарады.
12-жол:
==Ағартушылардың махаббат жайлы көзқарастары==
Ағартушылар М. адам бойындағы табиғи сезімдер көрінісінің бірі деп есептеді. Мәселен, [[Шефтсбер]]и М-ты [[ынтымақ]] сезімі және қоғамдық тәртіптер мен сұлулықтың ұйтқысы деп көрсетті. [[Гельвеций
Қазақ халқының рухани бастауларының бірі-[[шығыс мұсылман әдебиеті
▲Ағартушылар М. адам бойындағы табиғи сезімдер көрінісінің бірі деп есептеді. Мәселен, [[Шефтсбер]]и М-ты [[ынтымақ]] сезімі және қоғамдық тәртіптер мен сұлулықтың ұйтқысы деп көрсетті. [[Гельвеций|Гельвецийдің]] түсінігінше, М. — адамзат өміріндегі тәрбие құралы және адам дамуының қайнар бұлағы. Сөйтіп, ағартушылар этикасы М. мәселесін әлеум. өмірмен байланыста қарастырды. [[Марксизм ілімі]] М-ты өзінің әр алуан формаларында жеке адамның ғана емес, бүкіл қоғам өмірінің мәнді жақтарын тікелей әрі тереңнен қамтып, рухани берілгендік пен қаһармандықтың қайнар бұлағы болып табылатын әлеум.-таптық және жалпы адамзаттық ынтымақты бейнелейді деп көрсетті.
▲Қазақ халқының рухани бастауларының бірі-[[шығыс мұсылман әдебиеті|шығыс мұсылман әдебиетінд]]е М. жайлы жырлар ғасырлар бойы жалпы жұртшылыққа жол тауып, эстет.-көркемдік, этик.-ғибраттық зор маңызға ие болды.
==Орта ғасырдағы өзекті мәселе==
Орта ғасырларда М. ұғымы көркем шығарманың ғана нысаны емес, [[дүниетаным]], [[дін]], [[философия]], [[эстетика]] салаларының өзекті мәселелері бастау алатын кәусар бұлақ саналды. Ортағасырлық [[мұсылман теологиясы|мұсылман]] және [[христиан теологиясы
==Философияның бір категориясы ретінде ==
[[File:William-
М. ұғымының сырлы әлемін [[жүрек]] пен [[көкейкөз
бейсаналық табиғатын мойындағанның өзінде, ғалам жаратылысының мәні, хақты тану мүмкіндігі, адам рухани ізденісінің түп мақсатына қатысты ақыл-ой деңгейіндегі толғаныстарды шешуде де М. '''филос. категория қызметін''' атқарды. Бұл бойынша М. — [[ғалам
Мыс.:'' адам мен Құдай, ер мен әйел, ұстаз бен шәкірт, ата-ана мен бала, туыс араларындағы М.''
<br>
:Өз кезегінде адам мен Алла арасындағы М. —[[имандылық
: ер мен әйел М-ы — [[отбасы
:ұстаз бен шәкірт М-ы — білімнің,
:ата-ана мен бала, туысқандар арасындағы М-тар — [[елдік
Сонымен қатар адамның Отанына, туған жеріне, халқына деген сүйіспеншілік сезімі де М-тың бір көрінісі. '''Ер-азаматтың қорғауға міндетті басты үш намысы''' —
# иман,
# Отан,
# отбасы М-қа негіз болар құндылықтар.
М-ты осылайша жіктеуге М. иесі сезімінің нысанын, көздеген мақсатын белгілеуі негіз болады. М-тың сезімдік әсер тұрғысынан [[күйініш]] пен [[сүйініш]], [[қорқыныш]] пен [[үміт]] өзара ұласа жүріп, адам бойында күйіп-жанған ынтық сезім, қанат бітірер ұшқыр қиял, риясыз пейіл, мейірім-шапағат түрінде көрініс беруі М-тың бар түріне тән жалпы сипаты болып табылады. Яғни М-тың қай түрі болсын адамды [[ізгілік
[[File:DickseeRomeoandJuliet.jpg|thumb|right|200px|Ромео мен Джульетта (1884 жылы салынған сурет)]]
==Ер мен әйел арасындағы махаббат==
Адамдардың басым көпшілігін толғандыратын да, көптеген көркем шығармаларға өзек болған тақырып та '''ер мен әйел арасындағы М.''' Алғашқыда күйіп-жанған ынтық сезіммен басталған М. ''жұбайлық жұп құру кезінен бастап жаңа сатыға өтеді''. [[Неке
==Хақты сүю махаббаты==
'''Хақиқатты сүю''' — адамды [[иман
(ғ.с.) хадисінде: “Хазірет Хақ субхана уа тағала: мен кеңістіктің бір бұрышында жасырынулы тұрған кен-қазына едім. Менің Тәңірі екендігімді ешкім білмейтін, өз құдіретімді білдіруге махаббатым ауып барша, ғаламды жараттым”, — деді. Осы [[хадис
Ғұлама шығармаларында ғашықтық күйдің бейнеленуі мен адамның даму, жетілу, ақиқатқа жақындау сатысындағы халдері көрініс тапқан, онда ғашық халі ақиқатқа ұмтылушының танымдық сатыларына сай келеді. Осыдан М-тың гносеол. мәселелердің шешіміне қатысы аңғарылады. Ақиқатқа талпынудағы түпкі мақсат — хаққа жету. М. иесінің істеген ісінен, көркем мінез-құлқынан, ғалам, дүние сұлулығына ғажаптанып, одан ләззаттануынан, дидар талап етуінен эстет. ізденістің басты шарты М. екені байқалады. Ал ғашықтың иман және қорқыныш (хауф-рижа) пен үміт жайлы түсініктері мен ойларынан М. аксиол. құндылықтарды түзуші ретінде бағамдалады. Ғашықтық отының нәпсіні жалынымен тазартар күшін жырлауынан М-тың моральдық-этик. категория ретіндегі мәні ашылады.
Line 54 ⟶ 53:
# сүйіспеншілік үшін,
# сұлулыққа ғажаптану үшін,
# ақиқатты тану үшін деп ажыратқанмен де, осы талпыныстың бәрі М-тан бастау алады.
Пәктікті сүюге, сұлулықты түйсінуге, кемелдікті тануға талаптанудың барлығы М-тан шығады. '''“Не қылсаң да ға-шық қылғын пәруәрдігер”''' деген Иасауидің ғашықтық дертін М. бастауының өзінен тілеуі сондықтан да түсінікті. '''“Махаббатпен жаратқан адамзатты, Сен де сүй сол Алланы жаннан тәтті. Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп, Және хақ жолы осы деп әділетті. Осы үш сүю болады иманигүл, Иманның асылы үш деп сен тахқиқ біл”''' деген Абай да М-ты иманның негізі деп таниды. Имандылық жаршысы болған осы ғұламалардың М. жайлы пікірлері бір арнада тоғысады. Олар М. бастауы — Алла деп біледі.''' “Кәпір болса да берме азар”''' дейтін Иасауи де бүкіл адам баласын сүюге, [[татулық
М. — қозғалыс бастауы, өмір бұлағы, хауф пен рижаның яки, қорқыныш пен үміттің диалектик. бірлігінен қанаттанған құс іспетті. Себебі “Диуани хикметте” әулиелер сұлтанының Хақ алдында өзін күнәһар сезіну қорқынышы бар. Сонымен қатар, Алла рақымынан- фазылынан (кешірімшілдігінен) үміт етуі жарыса келіп М. өрілімін түзеді. Алланың әділі (сынағы) бар, сондай-ақ фазылы бар дейді иман келтірушілер. Әділі яки, сынағы тұрғысынан алсақ — шексіз пәктік иесі сұбхан Алланың сынағына төтеп берер, оның рахымына лайық, күнәдән пәк, Алламен достыққа, оған қауышуға лайықты адам баласы жоқ. Фазылы, яки кешірімділігі тұрғысынан алсақ — Құдай адамның таудай күнәларын оның тәубасына сай таудан да үлкен фазылымен қарсылап, кешіре алады. Сондықтан бұл М-тың қос қанаты қауіп пен үміт (рижаның) адамды тәубе мен тақуалыққа бастап, ынсаптылыққа тәрбиелейді. М. ақыл үлесі емес, жүрек несібесі, ал ақылдың жаяулар жазықтығы мен ділдің самғар кеңістігі тең емес. Ділдің шексіздігі ақыл аясына сыймайды. '''“Хақ алдында ақылы кәміл түк қыла алмас, ұашық өрті лапылдаса бір дем қоймас. Көбелектей отқа түсіп өзін білмес, Бұл сырлармен дүниеден тойдым мен”''' (Иасауи). Адам хақты тану үшін жаратылды деген қағида тұрғысынан оның жаратылыс сырының танымдық қыры айқындалады. Сонымен қатар адамның Хақты тану құралы ретінде ақыл мен жүректі атасақ, '''М. осы жүрек танымының азығы, күш-қуаты, жебеушісі.''' '''“Ақыл мен хауас барлығын білмейдүр, Жүрек сезедүр. — Мүтакалимин мантикин бекер босқа езедүр”''' деген Абай өлеңі осыны нақты мәлімдейді. Осы тұрғыдан М. [[сопылық ілім
<ref>“Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
Line 62 ⟶ 61:
ISBN 5-89800-123-9</ref>
== Дереккөздер ==
«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, 6 том
==Сілтемелер==
* [http://sen-ushin.kz Махаббат поэзиясы мен хикаялар сайт]
<references />
{{stub}} ▼
{{wikify}}
{{Link GA|de}}▼
[[Санат:Махаббат]]
[[Санат:Сезімдер]]
[[Санат:Позитивті психология]]
▲{{Link GA|de}}
|