Көміртегі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш clean up, replaced: Пайдаланылған әдебиет → Дереккөздер using AWB |
||
5-жол:
== Периодтық жүйедегі орны ==
Көміртек II период, IV топтың негізгі [[топша]]сының элементі, реттік нөмірі 6. Оның [[ядро]]сында 6 [[протон]] мен 6 [[нейтрон]]ы бар, [[
[[Органикалық химия]] көміртектің қосылыстарын зерттейтін болғандықтан, бұл [[элемент]]ті толығырақ қарастырайық. [[Көміртек]] химиялық элементтердің периодтық [[жүйе]]сінің 6-элементі. [[Атом ядросы|Aтом ядросында]] 6 протоны, 6 нейтроны және энергетикалық [[деңгей]]лерінде 6 электроны бар. Олар екі энергетикалық деңгейге бөлініп орналасқан: 2е, [[Көміртек]] химиялық элементтердің периодтық жүйесінің екінші периодында орналасқан. Егер периодтағы көрші тұрған [[элементтер]]ді салыстырсақ, олардың бәрінің бірінші деңгейлері бірдей, екі электроны бар (1s<sup>2</sup>), ал сыртқы деңгейлеріндегі [[электрон]] сандары ядро зарядының артуына байланысты әр түрлі.
12-жол:
Гибридтенуге көміртек атомының төрт орбиталі (бір s және үш р) қатысады. [[Көміртек]] атомы үш түрлі болып: sp<sup>3</sup>(эс пе үш),sp<sup>2</sup>(эс пе екі),sp(эс пе) гибридтенеді.
sp<sup>3</sup> гибридтену. Химиялық байланыс түзілгенде, көміртек атомының барлық электрон бұлттары (бір s пен үш р) араласып, бірігіп пішіндері бірдей, [[
sp<sup>2</sup> - гибридтену. Бұл [[жағдай]]да гибридтенуге бір s- және екі р- орбитальдар (барлығы үш орбиталь) қатысады. Көміртек атомының бір р-орбиталі гибридтенуге қатыспайды. Гибридтену нәтижесінде үш sp<sup>2</sup>-гибридтенген орбитальдар түзіледі. Бұл орбитальдардың басқа көрші [[атомдар]]мен жазықтықта түзетін үш байланысының арасындағы бұрыш 120° шамасында болады.
20-жол:
Көміртек атомының [[қасиет]]тері, гибридтенген орбитальдардың бағытталуы, яғни молекуланың кеңістік пішіні гибридтену типіне [[байланыс]]ты.
Әр түрлі гибридтенген [[күй]]де (sp<sup>3</sup>, sp<sup>2</sup>, sp) болу қабілеті көміртек атомының дара, қос, үш [[байланыс]] түзуіне мүмкіндік береді.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулық / Ә. Темірболатова, Н. Нұрахметов, Р. Жұмаділова, С. Әлімжанова. – Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007. – 352 бет, суретті. ISBN 9965-36-092-8
== Табиғатта таралуы ==
Көміртек бос күйінде [[алмаз]], [[графит]], [[карбин]] деп аталатын аллотропиялық күйлерінде кездеседі. Табиғи [[қосылыс]]тары карбонаттар (СаСО<sub>3</sub> • MgCО<sub>3</sub> - [[доломит]], СаСО<sub>3</sub> - [[мәрмәр]], MgCО<sub>3</sub> - [[магнезит]]). Байланысқан күйде көмірде, мұнайда, [[Табиғи Газдар|табиғи газдарда]] кездеседі. Бос күйінде көміртек улы емес, ал оның қосылыстары CO - иіс газы, ССl<sub>4</sub> - төрт хлорлы көміртек, CS<sub>3</sub> — [[күкірт]]ті көміртек улы заттар.
33-жол:
== Физикалық қасиеттері ==
''Алмаз'' ең катты [[зат]], ''графит'' [[май]] тәрізді жылтыр сұр түсті жұмсақ зат. Графит 2000°С-да, төменгі [[қысым]]да ''карбинге'' айналады. Жаңадан алынған фуллерен деген түрі де бар, ол [[футбол]] добы сияқты [[құрылыс]]ты болады. Көміртектің бұл түр [[
== Алынуы ==
Көміртек ағашты [[ауа]]сыз ыдырату арқылы, [[
== Химиялық қасиеттері ==
50-жол:
::С + 2Cl<sub>2</sub>= CCl<sub>4</sub> (бағалы еріткіш) [[өрт]] сөндіруде қолданылады.
3) [[Металдар]]мен әрекеттесіл [[карбидтер]] түзеді:
::2С + Са = СаС<sub>2</sub> (бұдан [[ацетилен]] алынады)
4) [[Күкірт]]пен күкіртті көміртек түзеді:
::С + 2S = CS<sub>2</sub> (еріткіш)
63-жол:
Көміртектің ''күрделі заттармен'' әрекеттесуі:
1) Сумен әрекеттескенде газдар коспасы (су газы) бөлінеді:
::С + Н<sub>2</sub>О = CO + Н<sub>2</sub> (су газы - бағалы [[отын]])
69-жол:
Алынған газдардың екеуі жанғыш болғандықтан [[жылу]] көбірек белінеді. Сондықтан көмірді жаққанда сулау қажет.
2) Концентрлі күкірт және [[Азот Қышқылы|азот қышқылдарымен]] әрекеттескенде тотығады:
::С + 4HNО<sub>3</sub>(конц)=СО<sub>2</sub>+4NO<sub>2</sub>+2Н<sub>2</sub>O
76-жол:
== Қолданылуы ==
'''Алмаз''' - бұрғылар жасау үшін, қырланған алмаздан [[бриллиант]], [[
'''Графит''' - қарындаштың өзегі, [[электрод]]тар дайындауда.
'''Кокс''' (C) тотықсыздандырғыш ретінде металл өндіруде.
84-жол:
Активтелген көмірдің адсорбциялық қасиеті [[медицина]]да және газтұтқыштар ([[противогаз]]) әзірлеуде қолданылады.<ref>Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0</ref>
== Дереккөздер ==
<references/>
{{Менделеевтін периодтык кестесі}}
{{Chem-stub}}▼
{{wikify}}
Line 95 ⟶ 94:
[[Санат:Химиялық элементтер]]
[[Санат:Бейметаллдар]]
▲{{Chem-stub}}
{{Link GA|en}}
| |||