|
'''Пантеизм''' ({{lang-el|pan}} – бәрі, ''tcheos'' – құдай) – Құдай мен әлем біртұтас деп танитын, құдіретті табиғатпен бірлікте қарастыратын философиялық ''[[ілім]]''; Құдай барлығы деген ілім; бар ғаламды, табиғатты дәріптеу ілімі.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б. ISBN 9965-808-89-9</ref>
Пантеизм табиғаттың ішкі сырларын бейнесіз әлемдік рух деп танып, табиғаттан тыс бастамалардың барлығын жоққа шығарады. Пантеизм терминін [[философия|философияға]]ға алғаш енгізген ағылшын философы [[Джон Иолланд]] (1670 – 1722) болды. Ол деизмді өткір сынға алып, дүниенің жаратылуын, жанның мәңгілік екендігін, о дүниедегі өмірдің бар екенін жоққа шығарды. Пантеистік идеялар үнді ([[брахманизм]], [[индуизм]], [[ведант]]), [[қытай]] ([[даосизм]]), [[ежелгі грек]] ([[Фалес]], [[Анаксимандр]], [[Анаксимен]]) философияларында дамыды. Ежелгі грек философы [[Ксенофан]] өзінің пантеистік көзқарасында табиғатты сезіммен біліп болмайды, тек ақылмен ғана ұғынуға болады деп санады. Кейінірек стоицизмнің натурфилос. және этик. ілімдері пантеистік сипатта болды. Пантеизмнің натуралистік сипаттары И.С. [[Эриугена]] мен П.[[Абеляр]] ілімдерінде кездеседі. [[Материя]], ақыл және құдай бір нәрсе деп, Пантеизмді материалистік тұрғыда алғаш тұжырымдаған Д.[[Динанский]] болды. Пантеизм қайта өркендеу дәуірінде кең өріс алды. Бұл дәуірдегі алғашқы Пантеизм өкілдерінің бірі Н.[[Кузанский]] болды. Ол “адам өзінің ақыл-ойының, іс-әрекетінің арқасында құдаймен қатар тұрады” деп тұжырымдады. Еуропада 16 – 17 ғасырларда пантеистік бағытты дамытқан [[Д.Кардано]], Т.[[Кампанелла]], Дж.[[Бруно]], т.б. болды. Бруноның пікірінше, “табиғаттан тыс ешқандай күш жоқ. Табиғат өз заңдылығымен дамиды. Әлем мен құдай бір. Әлем – әмбебап бастама, сондай-ақ жалғыз ғана мәнділік”. [[Нидерланд]] философы Б.[[Спиноза]] пантеистік дәстүрге сүйене отырып, өзінің жан-жақты материалистік философиялық жүйесін қалыптастырды. Бұл ілімде ''“құдай”'' және ''“табиғат”'' ұғымдары бір-біріне барабар. Қазіргі кезде Пантеизм ғылымды дінге жақындастырумен, табиғаттың заңдылықтарын, ішкі сырын діни, мифтік тұрғыда сипаттаумен ерекшеленеді. <ref name=”source1”"source1"> [[Қазақ Энциклопедиясы]], V-том </ref>
==Пайдаланылған әдебиетДереккөздер</span>==
<references/>
{{wikify}}
{{Суретсіз мақала}}
[[Санат:Ғылым]]
[[Санат:Саясат әлеуметтануы]]
[[Санат:Ілім]]
|
