Тұманұлы Мүде қаған: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Тұман ұлы Мүде қаған''' ''(ж.ж.с.д.228-174.)'' - Сиуңну империясының негізін қалаушы, жеке тағдыры қызық та қасіретті оқиғаларға толы, қаталдығы мен даналығы қабат өріліп жатқан күрделі тарихи тұлға. Қытай жазбаларында оның есімін "Маудун", ал билік лауазымын "чәниүй" деп атайды. Чәниүй атауының жеке сөз ретінде не мағына беретіні әлі күнге белгісіз, ал лауазым ретіндегі мағынасы сиуңнулар үшін ортағасырлық түркілердің "Қаған" дегенімен мәнзелдес. Қазіргі тарихшылардың чәниүйді "тәңірқұт" деп атаулары қате.

* Мүде шамамен 18 жасында, ж.ж.с.д. 209 жылы, әкесі Түмәнді өлтіріп, Сиуңну хандығының тағына отырып, өзін сиуңну елінің дара билеушісімін деп жариялайды. Содан көп ұзамай шығыста дунху, батыста жыужы, терістігінде хуниүй, чуйшы, динлең, гыгун және шыңли, оңтүстігінде лыуфаң, бай-иән секілді елдерді жаулап алып, шағын Сиуңну хандығын Шығыста теңдесі жоқ далалық ұлы империяға айналдырады. Осыдан кейін елі оны "ақылы асқан дана" деп мойындап, оған "Чиңтижы" деген ат береді. Бұл қазіргі түсінікте "Тәңірінің күші", яғни "Құдайдың қаһары" деген мағынаны білдіреді.