Жанартау: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш →Жанартау атқылауынан пайда болған тау жыныстары: clean up, replaced: Геология— Алматы: "Мектеп" баспасы" → Геология — Алматы: «М using AWB |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
9-жол:
Жанартау — төбесінде шұңқырға ұқсас кратері не ойысы бар, көбінесе [[конус]] немесе [[күмбез]] тәріздес болып келетін геологиялық түзілім. Ол терендік магмалық ошақтардан жер бетіне [[лава]]лар, [[ыстық газдар]] мен [[бу]]лар, сондай-ақ тау жыныстарының сынықтарын атқылап тұратын жер қыртысындағы каналдар мен жарықтардың үстінде пайда болады. Атқылау каналдарының пішініне сәйкес жанартауларды ''орталық'' және ''жарықтық'' деп бөледі. Мұның екеуі де әрекетті, тыныштанған және сөнген болуы мүмкін. Жанартаулық атқылаудың типі, магманың мөлшері мен құрамы жанартаудың пішіні мен биіктігін анықтайды. Оның ең көп тараған типтері: [[конус тәріздес жанартау]] (атқыламасында сынық материалдар басым кезінде), күмбез тәріздес жанартау (тұтқыр лаваның сығымдалуы кезінде) және көлбеу қалқан тәріздес жанартау (сұйық лава аққан кезде). Жанартаудың бір рет қана атқылауы кезінде пайда болған түзілімді [[моногендік жанартау]], бірнеше рет атқылаудан пайда болған түзілімді [[полигендік жанартау]] деп атайды. Жанартау жылына жер бетіне 5 – 6 км3 жанартаулық материалдар шығарады, оның 80%-ы су асты жанартауларына, 20%-ы құрлықтағы жанартауларға тиесілі.<ref name="ReferenceA">Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: [[География]] және [[геодезия]]. — [[Алматы]]: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref>
==Жанартаулар туралы таңғажайып деректер==
* • Ең үлкен жанартау - Гавайядағы Мауна - Лоа, оның кратерінің ені 10 километр және терендігі 180 километр. Бұл жанартаудың 80 % - нан артығы мұхит астында жатыр.
* • Ең биік әрекеттегі жанартау - Оңтүстік Америкадағы Охос - дель- Саладо. Оның биіктігі - 6 887 метр.
* • Ең тынымсыз жанартау - Гавайядағы Килауэа, ол 1983 жылдың бастап үздіксіз аткылап жатыр. Оның көшкінінің ағындары 10 шаршы километрден артық аумақты жауып тастады.
* • Әлемде 800 - ден астам әрекеттегі жанартаулар бар. Олардың көпшілігі Индонезияда, 200 - ге жуық.
* • 1815 жылы Индонезияда Тамбора жанартауының атқылауынан 90 000 адам қаза тапты.
<ref>Сұрақ және жауап. Энциклопедия</ref>
== Жанартау түрлері ==
[[Сурет:MSH80 st helens eruption plume 07-22-80.jpg|left|thumb| alt=A.|270 px|Сент-Хеленс жанартауының атқылауы. 1980 ж.]]
Line 184 ⟶ 191:
== Дереккөздер ==
<references/>
<references/>Сұрақ және жауап. Энциклопедия<references/>
{{wikify}}
| |||