Латвия Кеңестік Социалистік Республикасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Латыш КСР-і 1940 жылы 21 шілдеде құрылды. 5 тамыздан КСРО құрамында. КСРО-дің Еуропалық бөлігінің солтүстік-батысында орналасқан, батыс жағынан Балтық теңізі және Рига шығанағы қоршайды. Эстон КСР-мен, РСФСР-мен, БССР-мен және Литва ССР-мен шектеседі. Жері 63,7 мың км2. Халқы 2454 мың(1974). Астанасы – Рига қаласы. 26 ауданға бөлінеді. 56 қаласы, 35 қала типтес поселкесі бар.

Жоғары сот органы – республиканың Жоғары соты. Оны Жоғары Совет 5 жылға сайлайды. Құрамында екі коллегия және Пленум бар. Мұның сыртында Жоғары соттың Президиумы құрылады. Латыш ССР прокурорын СССР Бас прокуроры 5 жылға тағайындайды.

Латыш жерінің бұдан кейінгі тағдыры Солтүстік соғысында (1700-21) шешілді. 1721 жылы Ништадт бітімі бойынша Швеция Видземаны Ресейге берді. Бөлшектенген Латыш жері ресей империясының қол астына біріге бастады. Латыш жерінің бірігуі латыштың буржуазиялық ұлт болып қалыптасуына жағдай жасады.

Латыш ССР-і өнеркәсібі жоғары дәрежеде дамыған, механикаландырылған ауыл шаруашылық бар республика, Латвияның экономикасы – Совет Одағының халық шаруашылық комплексінің ажырамас бөлігі, басқа одақтас республикалармен территориялық еңбек бөлісу жүйесінде, туысқан республикалардың орасан зор көмегімен дамиды. Өнеркәсіп жалпы қоғамдық өнімінің 66%-ін, ұлттық табыстың 55%-ін береді. 1940 жылғымен салыстырғанда еңбек өнімділігі 9,1 есе артты. Өнімнің 200-ден астам түріне мемлекеттік сапа белгісі берілген (1972). Ауыл шаруашылығының негізінен етті-сүтті мал өсіруге және шошқа өсіруге бейімделген, 1940 жылғымен салыстырғанда оның жалпы өнімі 1,9 есе артты. Өнеркәсібі көп салалы және негізінен өңдеу өнеркәсібінің комплексі болып саналады. Жалпы одақтық маңызды салалар: транспорт машиналары, электротехника, оадиотехника, прибор жасау, трикотаж, химия, ет-сүт, балық өнеркәсібі.

Машина жасау мен металл өңдеуде жұмысшылардың 33%-і, жеңіл өнеркәсіпте - 23%-і, тамақ өнеркәсібінде – 11,7%-і істейді. Жалпы өнімнің 22,7%-ін машина жасау мен металл өңдеу, 25,2%-ін жеңіл, 29,1%-ін тамақ өнеркәсібі береді(1972). Республикада бірқатар реконструкцияланған және жаңадан салынған шымтезек кәсіпорындары – «Седа», «Зилайскалнс», «Стружаны», «Баложи» бар. Өнеркәсіп отынның 75%-і басқа республикалардан тасылады. Табиғи газ Коми АССР-і мен Батыс Украинадан әкелінеді. Электр станцияларының жалпы қуаты 1 млн. квт, ірі станциялары – В.И. Ленин атындағы Плявинь СЭС-і, Кегум СЭС-і, Рига ЖЭО. Басты металлургиядлық кәсіпорны – Лиепаяның «Сарканайс металургс» зауыды. Соғыстан кейінгі жылдарда Ригада электр машина жасау, «Автоэлектрприбор», гидрометеорологиялық және жартылай өткізгішті приборлар, электр лампасы зауыдтары т.б. , Лиепаяда ауыл шаруашылық машиналарын жасау зауыды, Вентспилсте желдеткіштер зауыды салынды. Вагон жасау зауыды, В.И.Ленин атындағы электр техникалық ВЭФ зауыды, А.С.Попов атындағы радио зауды т.б. реконструкцияланды және кеңейтілді.

Мал шаруашылығының басты бағыты – етті – сүтті мал өсіру.1972 жылдың аяғында республикада 1289 мың мүйізді ірі қара (оның ішінде 595 мың сиыр), 1136 мың шошқа, 330 мың қой, 61 мың жылқы болды. 61шаруашылықтың құс фермалары бар. «Кекава» құс фабрикасы жылына 40 млн бройлер өсіреді. Республиканың батыс бөлігінде омарта шаруашылығы дамыған. Кей шаруашылықтарда күзен, ақсұр түлкі, көгілдір түлкі өсіріледі.

Темір жолының ұзындығы 2484 км одан электрлендірілгені 247 км (1972). Маңызды темір жолдары: Рига – Москва ( Даугавпилс – Орёл тармағы бар), Рига – Псков – Ленинград; Рига – Вильнюс; Рига – Калининград; Псков – Резекне – Даугавпилс – Вильнюс. Автомобиль жолдарының ұзындығы 24,2 мың км, оның ішінде асфальт төселгені 12 мың км. Автотранспорттың жүк айналымы 1940 жылғыдан 44 есе артты (1972). Сауда флоты ең жаңа конструкциялы кемелермен, танкерлермен, газ, жеміс таситын кемелермен толықтырылған. Жүк тасымалы 1950 жылғыдан 18 есе өсті (1972). Басты порттары: Рига және Вентспилс. Ішкі кеме жолдарының ұзындығы 358 км (Лиелупе, Вента өзендері;Даугавының кейбір учаскесі).Рига қаласы еліміздің 56 ірі қалаларымен авиалиниялар арқылы байланысады. Латвияның барлық одақтас республикалармен, ірі аудандармен экономикалық байланыс орнаған. Мысалы, Латыш ССР-і СССР-дің басқа аудандарынан өзіне қажетті қара және түсті металдардың 93%-ын, химиялық өнімдерінің 69%-ын, электр энергиясының 39%-ын алады, ал басқа аудандарға өз өнімдерінің 1/3 бөлігін береді. Латыш ССР-інің република аралық айналымында РСФСР-дің үлесі – 47%, Орта Азия республикаларының үлесі – 3%, Қазақ ССР-інің үлесі 2,5%.Қазақстаннан мақта, жүн, мал терісін алады; өзі электротехника бұйымдарын береді. Өнеркәсіп өнімдері 100-ден астам шетелге экспортқа шығарылады. Латвия экономикалық –географиялық жағдайына байланысты Орталық, Видзем Латгаль, Курзем аудандарына бөлінеді.

==Архитектурасы==

Латвия жерінде байырғы бекініс қоныстардың қалдықтары сақталған. Құрылыс ісінде ғасырлар бойы ағаш қолданылып келді. 12 ғасырдан бастап тас құрылыстар ірге көтерді. 13 ғасырда Цесис, Сигулда, Лудза, Бауска қалаларынан қамалдар салынды. Латвия архитектурасынан әр түрлі стильдер орын алды. Вальмиера мен Цесистегі, Ригадағы шіркеулер роман стилі мен готика үлгісін жергілікті сәулет өнері тәсілдерімен сындастара отырып салынған. Ұзақ уақыт бойы сан рет салынып, бірнеше қабат өзгерістерге ұшыраған әр түрлі дәуір архитектурасын бейнелейтін көптеген ғимараттар бар. Ригадағы Данненштерн мен рейтерн үйлері , Рундале мен Рейтрон үйлері, Рундале мен Елгавадағы сарайлар барокко стилінде тұрғызылды. Көптеген архитектуралық ескерткіштерден өз уақытына орай құрылыс техникасының жоғары болғандығы байқалады. 18 ғасырдың аяғы мен 19 ғасырдың 1 жартысында классицизм үлгісіндегі көптеген ғимараттар бой көтерді: Ригадағы Петер мен Павел соборы, Қазіргі Тарих музейінің залы.