Металлургия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Arystanbek (талқылау | үлесі) ш "Металлургия" бетін қорғады ([Өңдеуге=Тіркелгісіздерге тиым] (мәңгі) [Жылжытуға=Тіркелгісіздерге тиым] (мәңгі)) |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[File:VysokePece1.jpg|thumb|alt=A.|Металлургия]]
'''Металлургия''' (грек. ''metallurgeo'' – [[руда]] өндіремін, [[металл]] өңдеймін, metallon - рудник, металл және ergon - [[жұмыс]]) —
== Металлургиялық процестер ==
Металлургиялық процестер:
*[[жер]] қойнауынан қазылып алынған руданы алдын ала өңдеу;
*кентастардан және басқа материалдардан металды алу процестері, металдарды қажетсіз
*металдар мен қорытпалар өндіру;
*металдарды термомеханикалық өңдеу;
*металдарды
*
*металл бұйымдардың беттеріне басқа металдар мен
== Тарихы мен даму жолдары ==
==Металлургия түрлері==▼
[[Сурет:Артемьев руднигі.jpg|thumb|left|200px|]]
* Металлургияның қарапайым салалары адамзатқа өте ерте заманнан белгілі болған. [[Кіші Азия]]ны мекендеген [[халық]]тар б.э.б. 7-6 мыңыншы [[жыл]]дардың өзінде мыс өндірген. Сол кезде-ақ адамзат таза [[алтын]], [[күміс]] және [[метеорит]]тік [[темір]]мен танысқан.<br />
* Алғашқы кезде [[бұйым]]дар жасау үшін металдар [[салқын]] [[күй]]інде өңделген. Темір мен [[мыс]] салқындай өңдеуге икемсіз келген. Сондықтан кең таралмаған. [[Ұста]]лық [[өнер]]дің дамуына байланысты металдарды ыстықтай өңдеу [[тәсіл]]і ашылды. Бұл жаңа технологиялық тәсіл болды. Осыдан соң мыс бұйымдар жасау кең таралған. Тотықтанған рудалардан мыс қорыту және [[құю]] әдісі игерілген соң мыс өндіру және оны пайдалану (б.э.б. 5-4 мыңыншы жылдары) шапшаң дами бастаған. [[Таяу Шығыс]] пен Орта [[Еуропа]]да б.э.б. 2000 жылдары сульфидтік рудалардан күйдіру және қайта қорыту тәсілдерімен мыс тазалау және [[қола]] өндіру игерілді. Бұл кезең [[қола дәуірі]]нің басы болды. Осы кезеңдерде мыс өндіретін [[көрік]]тер, [[зауыт]]тар мен [[фабрика]]лар пайда бола бастады. Мыс өндірісіндегі елеулі бет бұрыс В.А.Семенников ұсынған ([[1866]]) штейнді [[конвертер]]леу тәсілінен кейін өріс алған. [[1880]] жылы [[француз]] металлургы Мане балқыламаларға бір бүйірінен [[ауа]] [[үрлеу]] тәсілін ұсынады. Мыс металлургиясын әрі қарай дамытуға кен байыту процестерінің кемелдендірілуі, [[гидрометаллургия]]лық тәсілдің, [[бактериялар]] арқылы кен байыту әдісінің ашылуы әсерін тигізді.<br />
* Темір - алғашқы кезде өте қарапайым әдіспен [[от]] шоғында [[балқыту]], ал бертін келе үрлеу көрігі арқылы өндірілетін болған. Бұл әдістер бойынша алынған темірдің құрамында [[көміртек]] мардымсыз аз болатындықтан, одан жасалған бұйымдар жұмсақ болды. Көміртекті темір алу әдістері ашылған соң темір маталлургиясы жаңа даму алды. Б.э.б. 1000 жылдары адамзат пайдаланған материалдардың ішінде темірдің маңызы зор болды. Көріктің аумағын үлкейту және құрылысын кемелдендіру негізінде [[14 ғасыр]]да кішігірім [[домна пеші]] (домница) пайда болды. Орта ғасырларда шағын домна пештерімен темір, шойын және болат өндіру игерілді. [[1740]] жылы [[Англия]]да темірді [[тигель әдісі]] өндіріске енгізлді. Бұл әдіс бұған дейін шығыс халықтарына белгілі-тін. Тигельдік қорыту әдісі негізінде [[құйма болат]] алу игерілді.
* [[Шойын]] металлургиясының жоғары сатыға көтерілуіне дымқыл ауа үрлу әдісінің ашылуы. қыздыруға [[кокс]]ты пайдалану ([[1735]]), ауа үрлеуге [[бу машинасы]]н пайдалану ([[1782]]) т.б. жайттар себепкер болады.
* [[Болат]] металлургиясының қарқынды дамуына [[бессемер процесі]]нің ашылуы ([[1856]]), мартен ([[1864]]) және томас ([[1878]]) процестерінің өндіріске енгізілуі зор ықпал жасайды. [[20 ғасыр]]да болат өндірісі [[агрегат]] қауатын арттыру, таза [[оттек]] үрлеу, [[конвертер]]ді пайдалану, болатты үздіксіз құю т.б. технологиялық жаңа тәсілдердің пайдаланылуына сәйкес жаңа сатыға көтеріледі.
* [[Алтын]] табиғатта таза күйінде кездесетіндіктен ол ерте кезден-ақ [[құм]]ды шаю арқылы өндірілетін. Алтынды [[күміс]]тің қоспасынан тазарту үшін ауамен тотықтандыру және күмісті қыздыру арқылы сульфидке түрлендіріп барып тазарту әдістері пайдаланылады. 13-14 ғасырларда алтыннан күмісті ажырату үшін [[азот]] [[қышқыл]]ын пайдалану әдісі ашылды. [[Орыс]] [[ғалым]]ы П.Р.Багратион [[1843]] жылы алтын рудаларын [[циан]]дау тәсілін ұсынды. Алтын металлургиясы [[флотация]]лық және [[гравитация]]лық кен байыту тәсілдері ашылған соң жедел қарқынмен дами бастады.
* [[Қорғасын]] алғашқы кезде күміс галонитінен ажыратылып алынатынды. Бұл процесс руданы күйдіруден көрікпен не [[ликвация]]лық балқытулардан тұрды. Қазіргі кезде қорғасын [[полиметалл]] рудаларын флотациялық байыту, [[агломерация]]лық күйдіру, [[шахталық пеш]]те тотықсыздандыру және тазалу тәсілдері бойынша өндіріледі.
* [[Қалайы]] - адамзаттың көне заманда игерген алғашқы металдарының бірі. Ол қарапайым шахталық пештерде қорытылып, бөгде қоспалардан ликвациялық және тотықтандыру тәсілдері бойынша арылтылатын. Қалайының рудадағы мөлшері қорғасынға қарағанда өте аз әрі онда неше түрлі бөгде қоспалар ([[күкірт]], [[мышьяк]], [[сурьма]], [[висмут]], күміс, т.б.) болады. Сондықтан да қалайы күрделі технологиялық процестер (руданы байыту, күйдіру, [[концентрат]]тағы үстеме қоспаларды қышқылдандыру, магниттік сеперациялау, электр не шахталық пештерде тотықсыздандыру негізінде тазартылмаған (қара) қалайы алу және мұны тазарту) арқылы өндіріледі.
* [[Сынап]] - алғашқы кезде руданы күйдіру (сынап салқын заттарға конденсацияланады) арқылы алынатын. Бертін келе сынап күйдіру тәсілімен [[керамика]]лық ([[16 ғасыр]]) және темір астауларда ([[17 ғасыр]]) бөлініп алынатын болды. [[1812]] жылдан бастап сынап бөліп алу үшін шарпыма пеш, ал соңғы кезде шахталық және айналмалы түтікті пештер пайдаланылуда. Сынапты қайнамалы қабатты пештерде өндіру ең алғаш рет біздің елде іске асырылды.
* Таза [[мырыш]] өндіру тәсілі [[6 ғасыр]]да [[Қытай]]да, [[12 ғасыр]]да Персияда белгілі болды. Ол әдіс [[Еуропа]]ға 16 ғасырдың соңында келген. Қазіргі кезде мырыш полиметалдық сульфид рудаларын (құрамында қорғасын, мыс, асыл металдар бар) байыту арқылы және қорғасын концентраттарын күйдіру әрі гидрометаллургиялық тәсіл бойынша қайта өңдеу (қышқылсыздандыру және [[электролиз]]) арқылы өндіріледі. Таза мырыш өндіруде электролиз тәсілінің маңызы еркеше.<ref>Қазақстан энциклопедиясы, 7 том.</ref>
===Қара металлургия===
Дүние жүзінде өндірілетін барлық металдардың 95% ға жуық үлесі қара тметалдардың еншісіне тиеді.<br />
Қазақстан қара металлургиясының байлығы мен болашағы – [[темір кендері]]. Оның негізгі қорлары ''Қостанай, Қарағанды'' және ''Жезқазған'' облыстарында шоғырланған. Қара металл шикізатының базасы [[Соколов-Сарыбай]] тау-кен байыту комбинаты мен [[Лисаковск]] комбинатнда өндіріледі (жылына [[36 миллион]] тонна).
{{main|Қара металлургия}}
===Түсті металлургия===
{{main|Түсті металлургия}}
===Галламды металлургия===
| |||