Жер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш →‎Жер альбедосы: clean up, replaced: 2002. → 2002 . using AWB
268-жол:
=== Жер шары полюстері және пішіні ===
[[Сурет:Earths Magnetic Field Confusion.svg|150px|left|thumb|Магниттi диполь]]
Жер шарының айналу білігінің ''([[ось]])'' оның беткі бөлігімен түйісетін нүктелерін [[Географиялық Полюс|географиялық полюстерполюс]]тер ''(оңтүстік және солтүстік)'' деп атайды. Полюстерден бірдей қашықтықта [[экватор]] сызығы өтетінін білесіңдер. Соңғы жылдардағы зерттеулер Жер шарының географиялық полюстері біртіндеп ығысатынын дәлелдеп отыр, ығысу жылдамдығы жылына 10 см-ге тең.
 
Ғалымдар географиялық полюстердің орын ауыстыруына ғаламшардағы салмақ
күшінің өзгерістері әсер етеді деп болжайды. Мәселен, [[мұздық]]тардың еріп, [[Мұхит|Дүниежүзілік мұхитқа]] қосылуы; [[Жер сілкіну|жерсілкінулер]] нәтижесінде [[Жер қыртысы (геология)|жер қыртысының]] қозғалысқа келуі; [[литосфера]]лық тақталардың жылжуы географиялық полюстердің ығысуына себепші болуы мүмкін.
 
Географиялық полюстерден басқа Жер шарының ''[[Магниттімагнитті полюстер|магниттік полюстері]]і'' болады. Жердегі [[магнит өрісі]] шамамен 3,5 млрд жыл бұрын пайда болған, бұл уақыт аралығында магниттік полюстер бірнеше рет орын алмастырған. Жердегі магнит өрісі әсерінен атмосфераның жоғарғы қабаттарындағы ''(100 км биікте)'' сиреген ауаның жарық шашуын ''[[Полярлық Шұғыла|полярлық шұғыла]]'' деп атайды. Бұл ғарыштағы ұсақ бөлшектер мен ауа құрамындағы заттардың Жердің магнит өрісінде өзара әрекеттесуі нәтижесінде пайда болады. Бұл заттардын ағыны магниттік полюстер арасын қамтып, полюстер маңында тұтасады. Олардың Жер атмосферасы құрамындағы газдарға шағылысуы нәтижесінде полярлық аудандарда сәуле ''(полярлық шұғыла)'' пайда болады.
 
Өз [[Ось|білігінен]] айналуы және соның нәтижесінде пайда болатын ішкі айналу күші әсерінен Жер полюстер маңында қатты сығылады. Сондықтан оның экваторлық радиусы полярлық радиустан 21,4 км артық, осындай полюс маңында сығылған шар сфероид немесе эллипсоид деп аталады. Жердің осындай пішіні нақты [[математика]]лық өлшемдермен берілген, ол өлшемдер [[геофафиягеография]]лық карталар жасауда кеңінен қолданылады. Әдетте, [[геодезия]]лық және [[картография]]лық жұмыстар үшін [[Феодосий Николаевич Красовский|Ф.Н.Красовский]] [[эллипсоид]]і қолданылады. Бұл өлшем бойынша экваторлық радиус — 6378,2 км, полярлық радиус — 6356,8 км, меридиан ұзындығы — 40008,5 км, экватордың ұзындығы — 40075,7 км, жер бетінің жалпы ауданы — 510 млн км<sup>2</sup>.
 
=== Пішіні ===
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Жер» бетінен алынған