Түрік тілі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

|states = [[Түркия]], [[Солтүстік Кипр Түрік Республикасы|Солтүстік Кипр]], [[Болгария]], [[Македония Республикасы|Македония]], [[Қособа]], [[Румыния]], [[Кипр]], [[Әзірбайжан]] тағы да [[Алмания]], [[Франция]], [[Нидерланд]], [[Аустрия]], [[Өзбекстан]], [[Құрама Патшалық|Құрама&nbsp;Патшалық]], [[АҚШ]], [[БелгияБельгия]], [[Швейцария]], [[Италия]]<br />және [[түрік шетжұрты]] тұратын басқа елдерде

Түрік тілі [[Орталық Азия]]да пайда болған, оның алғашқы жазба ескерткіштері шамамен 7-8 ғасырларда жазылған. Батыста бүгінгі түрік тілінің ізашары —[[Османлы түрік тілі|Османлы түрікшесі]] [[Османлы империясы]]ның кеңеюімен бірге тарап отырды. 1928 жылы [[Ататүрік реформа]]ларыныңреформаларының кезінде [[Османлы түрік әліпбиі|Османлы әліпбиі]] [[латын әліпбиі]]нің фонетикалық вариантымен алмастырылды. Сонымен бірге, жаңадан құрылған [[Түрік тілі қоғамы]] тілдегі [[Араб тілі|араб]] және [[Парсы тілі|парсы]] тілдерінен енген сөздерді түріктің төл сөздерімен немесе түркі түбірлерінен құралған жаңа сөздермен алмастыру науқанын бастады.

Түрік тілінің басты ерекшеліктері&nbsp;— [[үндестік заңы]] және [[жалғамалылық|агглютинация]]. Түрік тіліндегі негізгі сөз тәртібі: SOV (яғни, бастауыш&nbsp;— толықтауыш&nbsp;— баяндауыш). Түрік тілінде екінші жақ есімдіктерінің анайы және сыпайы түрлері қолданылады (яғни сен-сіз бойынша айырмашылық). Түрік тілінде [[грамматикалық тек]]тертектер жоқ.

Ең алғашқы түркі жазбалары қазіргі [[Моңғолия]]ның жерінде орналасқан. [[Көктүрік хандығы]]ның кезінде [[Соғды әліпбиі]]мен жазылған Бұғыт жазбалары [[6-шы ғасыр]]дыңғасырдың екінші жартысына жатқызылған.<ref name="Bazin">Bazin (1975), 37-45</ref><ref name="Alyilmaz">{{cite book|last=Alyılmaz|first=Cengiz|editor=Matteo, C., Paola, R., Gianroberto, S.|title=Eran ud Aneran. Studies presented to Boris Il'ic Marsak on the occasion of his 70/th birthday|chapter=On the Bugut Inscription and Mausoleum Complex|isbn=8875431051|url= http://www.transoxiana.org/Eran/Articles/alyilmaz.html|format=PDF|accessdate=2007-06-28|year=2006|publisher=Cafoscarina|location=Venice}}</ref> 732 мен 735 жылдар аралығына жатқызылатын монументалды [[Орхон жазбалары]] сол ерте кезеңнің тағы бір маңызды ескерткіші болып табылады. [[Орыстар|Орыс]] археологтары [[Орхон өзені]] аңғарының төңірегінде осы ескерткіштер мен оларға тиісті тас бағаналарды 1889-1893 жылдар аралығында біртіндеп тапқан соң ондағы жазбалардың [[Көнетүркі жазуы]]н қолданылып [[Көне түркі тілі]]нде жазылғаны анықталды. Орхон әліпбиіндегі әріптердің сырт кейпі [[Герман тілдері|герман]] [[Руналық әліпби|руналарына]] ұқсағандықтан олар ''Түркі руналары'' немесе ''руна тәріздес'' деп аталып кетті.<ref name="Ishjatms">Ishjatms</ref>

[[Түркия республикасыРеспубликасы]]ның негізі қаланған соң және [[#Жазу жүйесі|жазу реформасы]] басталған соң 1932 жылы [[Ататүрік, Мұстафа Кемал|Мұстафа Кемал АтатүріктіңАтатүрік]]тің пәрменімен [[Түрік тілі қоғамы]] (TDK) ұйымы құрылды. Оның мақсаты ретінде түрік тілі бойынша зерттеулер жүргізу болып белгіленді. Жаңадан құрылған осы қоғамның қолға алған алғашқы істерінің бірі&nbsp;— араб және парсы тілдерінен кірген [[кірме сөздер]]ді түрік баламаларымен алмастыру болды.<ref>Мында: Lewis (2002) түрік тілінің реформасы туралы егжей-тегжейлі баяндалады.</ref> Баспасөзде кірме сөздердің қолданылуына толығымен тыйым салу арқылы қоғам тілден бірнеше жүз сөзді аластатты. Қоғамның түрік тіліне енгізген сөздердің көпшілігі [[Түркі тілдері|түркі]] түбірлеріне негізделген жаңа сөздер болса да, жаңадан енгізілген сөздердің кейбіреулері ғасырлар бұрын қолданыстан шығып қалған көне түркі сөздері болатын.<!-- <ref name="TDK History"/> -->

Тілдің осы кенет өзгеруінің арқасында Түркиядағы кәрі және жас буындардың сөз қорларының арасында айырмашылық пайда болды. Дүниеге 1940-шы жылдарға дейін аяқ басқан буындар араб және парсы сөздерін көбірек қолданатын болса, одан кейінгі буындар жаңадан енгізілген ұғымдарды пайдаланатын болды. Бір ерекше қызық жайт, Ататүріктің өзі 1927 жылы [[Түркияның Ұлы халық жиыны|Түркия парламентініңпарламенті]]нің алдында сөйлеген [[Нұтық|аса салтанатты сөзін]] Османлы мәнерінде сөйлеген, бірақ ол сөздің тілі қазіргі ұрпаққа түсініксіз болғаны сонша, оны үш рет: 1963, 1986 және 1995 жылдары қазіргі түрікшеге аудару керек болды.<ref>Алғашқы екі аударманы мына жерден көріңіз: Lewis (2002): 2-3. Үшінші аударманы мынадан көріңіз: {{cite web|author=Bedi Yazıcı|url=http://www.nutuk.org/|title=Nutuk: Özgün metin ve çeviri (Ататүріктің сөйлеген сөзі: түпнұсқа мәтіні және аудармасы)|accessdate=2007-09-28}}{{tr icon}}</ref> Адамның түрік тіліне деген көзқарасынан оның саяси көзқарасы да көрінеді: консервативті топтар күнделікті тілде ескірген сөздердің көбірек қолданылуын қолдайды.

|şimal || ''kuzey'' || солтүстік || [[Көне түркі тілініңтілі]]нің ''kuz'' («суық та қараңғы жер», «көлеңке» деген мағынадағы сөзінен шыққан). Бұл [[Орта түркі тілі]]нен алынған.<ref>{{cite book|author=Mütercim Asım|title=Burhân-ı Katı Tercemesi|location=İstanbul|date=1799}}{{tr icon}}</ref>