Алмұрт: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Нұрлан Рахымжанов (т) өңдемелерінен Kuanysh Ismailov соңғы нұсқасына қа... |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
15-жол:
'''Алмұрт''' (Pyrus) —
* Алмалар тұқымдасына жататын жемісті өсімдіктердін бір туысы. Мұның 18 түрі бар. Алмұрт көбінесе үлкен [[ағаш]], кейде ұзын [[бұта]] болып өседі. Атың 5 000-нан астам сұрпы бар, олардың бұрынғы [[КСРО]]-да 130 сұрпы өседі. Бұлардың ішіндегі 15 сұрпын өсіріп шығарған И. Мичурин, олардың негізгілері: қыстық бере (груша бере зимняя) — И. Мичуриннің жабайы уссурий алмұртын бірінші рет гүлденген жылы Бере Рояль алмұртының тозаңымен будандастырғаннан кейінгі алған жаңа сұрпы. Қысқа өте төзімді. 20 жылдан астам өмірінің ішінде бұған аяздың тигізген әсері байқалған емес. Мұның ағашы [[
[[Сурет:Eight varieties of pears.jpg|мини|центр|750px|Алмұрттың әр түрлі сорттары]]
* Раушангүлділер тұқымдасының бір туысы, жеміс ағашы. Дүние жүзінде 60-қа жуық түрі белгілі. Олар ауа райы қоңыржай және субтропикалық аймақтарда өседі. Қазақстанда ''кәдімгі алмұрт'' немесе ''орман алмұрты'' (Р.communіs), ''Регель алмұрты'' (Р.regelіі), ''құлжа алмұрты'' немесе ''кеш пісетін алмұрт'' (P.serotіna) деген түрлері бар. Алмұрт көп күтімді қажет етпейді, жылу сүйгіш, суыққа төзімсіз ағаш. Биікт. 10-12 м болады. Бұтақ шоғырының аумағы жалпақ, [[пирамида]] тәрізді. Жапырағы жұмыртқа пішінді, түксіз, жылтыр. Гүлі ақ, қызғылт, сарғыш, кейде қызыл түсті, гүлтабақшасына шоғырланған. Жемісі — сары, жасыл не қызғылт түсті сопақша келеді. Салм. 20-300 гр-дай. Алмұрт отырғызылғаннан кейін 4-5 жылда жеміс бере бастайды, 40-50 жылдай өседі. Мәдени сұрыптарын ұластыру арқылы өсіреді. Қазақстанда 14 сұрпы аудандастырылған, оның Орман аруы, Талғар аруы, хош иісті Алмұрт, деген сұрыптары кең тараған. Алматы, [[Жамбыл]], Оңтүстік Қазақстан, [[Қызылорда облысы|Қызылорда облыстарында]] өсіріледі. Өсімдік зиянкестеріне төзімді, көбіне ауруға шалдықпайды. Алмұрт – бағалы ағаш, гүлінен аралар бал жинайды. Жемісінің құрамында 80-84,3% су, 10-13% қант, глюкоза, фруктоза, сахароза, 0,1-0,6% қышқыл, илік және 0,4% азотты заттар, В, С
== Өсімдік туралы ==
Алмұрт – [[раушангүлдер тұқымдасы]]
== Қолданылуы ==
Алмұрт ағашының жемісі – өте пайдалы, әрі тәтті. Алмұрт [[қант]]қа, [[органикалық қышқылдар]]ға, [[
Емдік мақсатта жаңа піскен немесе кептірілген жемісін және жапырақтарын пайдаланады. Алмұрттың құрамындағы арбутин деген антибиотик микробтарды жояды. Пісірілген алмұртты қатты жөтелгенде, деміккенде және өкпе туберкулезіне ем ретінде қолданады. Кептірілген алмұрттан жасалған қайнатпаны қызба ауруы кезінде, несеп жүргізіп бүйректегі тасты шығаруға, іш ауруына, қант диабетіне, өт айдауға пайдаланады.
Алмұрт жемісінен шырын, тосап, компот, джем, қақ жасалады.
|