Мұхаммед әл-Бұхари: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Мұхаммад бин Исмаил Әбу Абдаллах әл-Жуфи әл-Бұхари''' (810 — 870) — [[дін]]и қайраткер, ғалым. [[Бұхара]]да [[иран]] тектес әулетте дүниеге келіп, Хартанка ([[Самарқан]] қ-ның маңайы) елді мекенінде қайтыс болды. 10 жасында хадистерді ([[Пайғамбар]] туралы [[аңыз]]дар) оқып үйрене бастаған Бұхари ғажайып зерделілігімен көзге түседі.[[Хадис]]терді жасөспірім кезінде Меккеге қажылық сапарында жинап келіп, кейіннен халифаттың түкпір-түкпірін аралап (Мысыр, Ирак, Хорасан, т.б.), хадистерді жан-жақты зерттеді. Ол мыңнан астам шейхтардан хадистер тыңдаған. Бұхари [[МұхаммадМұхаммед пайғамбар]] туралы айтылған ең анық (сахих) аңыздарды жинақтауды мақсат етті. Сол кездегі мұхаддистерге тән сыншылдықпен жұртшылыққа сол заманда кең тараған 600 мың хадисті, сонымен қатар хабаршылардан өзі жазып алған тағы да 200 мың хадисті зерттеуден өткізіп, олардың ішінен еш мінсіз, шыншыл деп тек 7400 хадисті іріктеп алады. Солардың “әл-Жами ас-Сахих” жинағын түзді, оны әдетте қысқаша “ас-Сахих” деп атайды. Б-дің “ас-Сахих” жинағы мұсылман әлемінде танымал “Алты (шыншыл) кітап” (“Әл-кутуб ас-ситта”) деп аталатын хадистер жинақтарының қатарына жатады. Қалған бесеуі — “Мүслим әл-Кушайри”, “Әбу Дауд ас-Сиджистани”, “Мұхаммад ат-Тирмизи”, “ән-Насан” және “Ибн Мәджи” жинақтарында Б. өз жағынан хадистерді алғаш рет сюжет (оқиғалар желісі) бойынша құрастырып, бұрын кездеспеген Пайғамбар мен сахабалардың өмірбаянына байланысты, сол сияқты тарихи, этнографиялық материалдарды ұсынды. “ас-Сахих” [[мұсылман]] елдерінде көп мәрте қайта басылды, сол сияқты ағылшын, француз, т.б. тілдерге де аударылған. [[Суннит|Сүнниттер]] үшін “ас-Сахих” [[Құран]]нан кейінгі екінші кітап болып есептеледі. 20 ғ-дың 90-жылдарында Б-дің отаны [[Өзбекстан]]да ғұлама есімі қайта жаңғырып, оның хадистер жинағы өзбек тіліне аударылып, жарық көрді. Бұхари сондай-ақ, хадистерді жеткізушілердің ғұмырнамаларынан тұратын “ат-Тарих әл-кабир” еңбегінің және Құранға түсіндірменің (“Тәфсир әл-Құран”) де авторы.<ref>“Қазақ Энциклопедиясы”, II-том</ref>

Аллаһ тағала оған бала кезінен-ақ хадистерді жаттап алу қабілетін дарытты. Әбу Жағфар әл-Уаррақ: «Бірде Әбу Абдуллаһ: әл-Бұхаридан «Сен хадистерді қалай оқып-үйрене бастадың?» деп сұрағанымда, ол: «Он жасымда не одан да ертерек хадистерді оқып-үйренуді бастаған кезімде, маған оларды жаттап алу қажеттігі туралы ой келді. Сосын медресені тастап, әртүрлі ұстаздардан білім ала бастадым. Он алты жасқа жеткен шағымда Ибн Мубарак пен Уакиғдың кітаптарын жатқа оқып, олардың айтқандарын ойға тоқып үлгердім. Содан кейін анам және ағам Ахмадпен бірге Меккеге бардық та, сол жерде хадистер жинау мақсатында тұрақтап қалдық. Сөйтіп, он сегіз жасқа келгенімде, сахабалар мен табиғиндер және олардың айтқандары жайлы мағлұматтарды сұрыптауға кірістім»,—деп айтты»,—деген — деген.

Имам әл-Бұхари туралы онымен замандас өмір сүрген ғұламалардың көпшілігі өте жақсы пікірде болған. Мысалы, оның хадис ғылымы саласында «Мүміндердің әміршісі» деген лақап атты иеленгенін айтсақ та жеткілікті. Бұл пікірге ешкім де қарсылық танытпаған. Бірде имам Муслим оның маңдайынан сүйіп: «Уа, ұстаздардың ұстазы, мухаддистердің мырзасы және хадистер ақауының емшісі, аяғыңды сүюіме рұқсат ет!»—деп, оған кездесудің өтеуі <ref>Бұл жерде мәжіліс не кездесудің соңында айтылатын сөздер меңзелген. Мүміндердің анасы Айша (Аллаһ оған разы болсын): «Аллаһ елшісі біреумен жолығып, Құран оқыса не ғибадат жасаса, соңында міндетті түрде: «Субханәкә, Аллаһумма, уә бихамдикә, әшһәду әллә иләһә иллә Әнтә, әстағфирукә, уә әтубу иләйкә (Сені дәріптеп, мадақтаймын, Аллаһым! Сенен өзге құдай жоқтығына куәлік беремін, Өзіңнен кешірім өтінем және Өзіңе тәубе қыламын)»,—деп — деп айтатын»,—деген — деген.</ref> жайлы хадиске қатысты сұрақ қойғанда, әл-Бұхари бұл хадистің олқылығын көрсетіп береді. Сонда Муслим: «Сені күншіл ғана жек көруі мүмкін! Бұл дүниеде саған тең келер ешкімнің жоғына куәлік беремін»,—депті.

Биндар: «Мухаддистердің ең көрнектілері төртеу: рейлік—Әбурейлік Әбу Зурға, нишапурлық—Муслимнишапурлық Муслим, самарқандық—әдсамарқандық әд-Дәрими және бұхаралық—әлбұхаралық әл-Бұхари»,—деп — деп айтқан. Имам Ахмад: «Хорасандда оған тең келер ешкім болған емес»,—депті — депті. Әли ибн әл-Мәдини: «Әл-Бұхари ешуақытта өзіне тең келер ешкімді кездестірген емес»,—десе — десе, Исхақ ибн Раһауайһ: «Егер ол Хасанның кезінде өмір сүрсе де, адамдар оның хадистеріне және дүниетанымы мен фиқһқа қатысты біліміне сөзсіз мұқтаж болар еді»,—деген — деген. Әбул-Аббас әд-Дағлауи Бағдад тұрғындарының әл-Бұхариға «Сен мұсылмандармен бірге тұрғанда олардан игілік кетпейді. Өзіңнен кейін сенен жақсы табылмайды, сенің орның әрдайым ойсырап тұрады» деген сөздер жазылған жолдау хат жібергенін айтады. Әбу Хатим әр-Рази: «Расында, ол—Бағдадқаол - Бағдадқа келгендердің ең білімдісі»,—депті — депті. Ибн Хузайма: «Мен бұл дүниеде Аллаһ елшісінің хадистері саласында әл-Бұхаридан артық хабары бар және хадистерді одан көбірек білетін ешкімді көрмедім»,—деп — деп баға берген. Ал әт-Тирмизи: «Мен Иракта да, Хорасанда да тарихты әл-Бұхаридан артық білетін және хадистердің олқылықтары мен иснадын одан артық талдайтын бірде-бір адамды көрмедім»,—деген — деген. <ref>Сахих әл-Бұхари / Ауд. Қ. Спатай. —Алматы: «Кәусар-саяхат» ЖШС, 2009. 9-бет. ISBN 978-601-7016-05-0</ref>

[[Санат:ИсламИсламтанушылар]]

[[Санат:ИсламтанушыМұсылман ғалымдар]]