|
*[[Ай (серік)]] — Жердің табиғи серігі, өзінен жарық шығармайтын Жерге ең жақын аспан денесі.
{{айрық}}
== '''Ай - Жер серігі'''==
Ай - ғарыш кеңістігіндегі біздің ең жақын көршіміз. Ол Жерді айнала қозғалатындықтан, оны Жердің серігі деп атайды. Ай - біздің планетаның жалғыз серігі.
== ==
Айдың беткі қабатында температураны ұстап тұратын атмосфера жоқ. Күндіз 115 градус ыстық, түнде 160 градус суық. Ай жерге қарағанда 4 есе кіші және 80 есе жеңіл.
== '''Айдың жасы нешеде?''' ==
Айдың жасы Жерден сәл кішірек, шамамен 4,5 миллиард жаста. Оның пайда болуы туралы теориялардың бірінде Жердің қатты аспан денесімен соқтығысқаны жайлы айтылады. Соқтығысу барысында ғарышқа ұшып кеткен тау жыныстарының сынықтары орбита бойымен қозғала жүріп, бір-біріне жақындап, Айды құраған.
== '''Айдың беткі қабаты қандай?''' ==
Айдың беті тым-тырыс. Онда атмосфера жоқ болғандықтан, жел де, жаңбыр да жоқ. Сондықтан ол Жердегі ғарышкерлердің іздері әлі күнге дейін сақтаулы.
Жердің Айға жай көзбен қарағанда, оның бетінен әлдеқандай бір қара дақтар көрінеді. Дүрбіні ойлап шығарғанға дейін адамдар бұл дақтардың не нәрсе екенін анықтап айта алмады. Көпшілік адамдар «Ай адамның беті тәрізді» деп ойлады. Бұл дақтар - кратерлер.
Айда диаметрі 1000 километрге дейін жететін ескі кратерлер және биік таулар бар. Онда ұшып келген қалдықтарды күйдіріп жіберетін атмосфера да, кратерлерді тоздырып жіберетін ауа райы да жоқ.
== '''Ай неге өзгереді ?''' ==
Ай Жерді 23,7 тәулікте толық айналып шығады. Сонымен бірге осы уақыт ішінде өз осінен де айналып үлгереді. Сондықтан Айдың бір жақ беті бізге көрінбейді. Айдың бір жақ бетіне үнемі күн түсетіндіктен, біз оның жарық түскен бетінің түрлі аумағын көреміз. Ай туғанда біз оның жарық түсетін бетін мүлде көрмейміз. Бір аптадан кейін бізге оның жартысы ғана көрінеді (Ай үлкейе бастайды). Ай олысқанда біз Айдың жарық түскен толық келбетін көреміз. Онан кейін ол кішірейе бастайды (Айдың кемуі). Ең соңында «ескі ай» орақ тәрізді болып келеді.
== '''Айдың тұтылуы''' ==
Ашық аспанда Ай жарқырап тұр. Шөкімдей бұлт жоқ. Кенет Айдың жарқыраған бетіне қайдан екені белгісіз қарауытқан көлеңке түсе бастады. Ол үлкейе берді, үлкейе берді...
Ай тұтылу құбылысы Айдың Жер көлеңкесіне ену себебінен болады. Егер Жер көлеңкесі Айды бүтіндей жабатын болса, Ай толық тұтылады дейді.
Адамдар ерте кезден бастап-ақ Айдың тұтылуынан қатты үрейленген. Айды жан түршігерлік ғажайып айдаһар жұтып қояды, сондықтаг Ай тұтылады деп ойлады. Ай тұтылу кезінде айдаһарды шошытып қуып жіберу үшін барабан соғатын.
== '''Айды бағындыру''' ==
Ерте кезден-ақ адамдар аспан әлемін зерттеуге құмар болды. Тек ХХ ғасырда ғана ғылым мен техниканың дамуына байланысты ғарыш кеңістігіне шығуға мүмкіндік туды. Осы ғасырдың 50-жылдарында КСРО және АҚШ ғалымдары ғалымдары ғарышқа ұшатын зымырандар құрастыруда қызу жұмыс істеді. Бұл мемлекеттер ғарышты зерттеу саласындағы басты бақталастар болды.
== '''Алғашқы табыстар''' ==
Планетааралық зымыранның бірінші жобасын жасаған орыс оқымыстысы Константин Эдуардович Циолковский болды.
Алғашқы табыс Кеңестер Одағының үлесіне тиді. 1957 жылдың 4 қазанында орбитаға Жердің тұңғыш жасанды серігі Қазақстандағы Байқоңыр ғарыш алаңынан ұшырылды. Бір жыл өткен соң бұл жетістікті АҚШ қайталады, осыдан кейін ғарышқа көптеген Жер серіктері жіберіле бастады.
== '''Айға қону''' ==
Адамды ғарышқа жіберу сәтті аяқталғаннан кейін, ғарышкерлерді Айға ұшыруға дайындық қолға алынды. Айдың бетіне бірінші болып, 1969 жылы 20 сәуірде американдық ғарышкерлер Нил Армстронг пен Эдвин Олдрин қонды. Олар онда «Аполлон-11» ғарыш кемесімен ұшып барды. Олар үш жыл ішінде тағы 5 «Аполлонды» жіберді. Олар Айдың бетін суретке түсірді, Жерге ақпараттар жіберіп тұратын құрал-жабдықтарды орнатты.
Айдан бақылаған кезде аспандағы жұлдыздар жымыңдамайды, олар ешбір өзгеріссіз жарық нүктелер түрінде көрінеді.
| 