Жанартау: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
81-жол:
Жанартау шынысы, обсидиан – жанартау лавасының жер бетінде тез суып, кристалданбай қатаюынан пайда болатын тау жынысы. Химиялық құрамына қарай ультранегізді, негізді, орта, қышқыл, сілтілі болып бөлінеді. Жанартау шынысы химиялық құрамына, суу ортасына байланысты ажыратылады. Құрамында кремний оксидінің (SіO2) мөлшері көп, өте тұтқыр, қышқыл риолит лава түрлерінің қатаюы кезінде обсидиан деп аталатын жанартау шынысы түзіледі. Ал сирегірек кездесетін SіO2-ге кедейлеу базальттық лавалар шыны түрінде қатып, мөлдір емес қара базальтты жанартау шынысы – тахилит түзеді. Лава сулы ортада қатқан жағдайда жанартау шынысының құрамында (мысалы, пехштейн, яғни шайыртас) су көптеу болады. Кеуекті жанартау шынысы пемза деген атпен белгілі. Перлит жанартау шынысының құрамында 3 – 5%-ға дейін байланысқан су болады, ол өнеркәсіпте қолданылады. Жанартау шынысы шыны өндірісінде және құрылыс материалы ретінде қолданылады. Кендері [[Солтүстік Қазақстан]]да (Торғай), [[Шығыс Қазақстан]]да (Семейтау, Тарбағатай, Зайсан), [[Алматы]] (Жоламан, Малайсары), [[Оңтүстік Қазақстан]], Жамбыл облыстарында белгілі.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Геология — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref>
== Жанартау атқылаулары ==
=== XXI ғасырда ===
* 2013 ж. 13 желтоқсан — [[Безымянный (жанартау)|Безымянный]] жанартауы, [[Ресей]]
* 2011 ж. 12 июня — [[Набро]] жанартауы, [[Эритрея]]
* 2011 ж. 5 июня — [[Пуеуэ (вулкан)|Пуеуэ]] жанартауы, [[Чили]]
* 2011 ж. 21 мамыр — [[Гримсвотн]] жанартауы, [[Исландия]] аралы
* 2011 ж. 3 қаңтар — [[Этна]] жанартауы, [[Сицилия]]
* 2010 ж. 26 қазан — [[Мерапи (Ява)|Мерапи]] жанартауы, [[Индонезия]], [[Ява]]
* 2010 ж. 21 наурыз — [[Эйяфьядлайёкюдль]] мұздықты маңындағы жанартау, [[Исландия]]
=== XX век ===
* 2000 ж. желтоқсан, [[Мексика]], [[Попокатепетль]] жанартауы<ref name="Извержения2" />
* 2000 ж. 14 наурыз, [[Ресей]], Камчатка, [[Безымянный]] жанартауы<ref name="Извержения2" />
* 1997 ж. 30 маусым, [[Мексика]], [[Попокатепетль]] жанартауы<ref name="Извержения2" />
* 1991 ж. 10-15 маусым, [[Филиппины]], [[Лусон]], [[Пинатубо]] жанартауы<ref name="Извержения2">[http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50&page=2 Наиболее сильные извержения вулканов в XX веке]</ref>
* 1985 ж. 14-16 қараша, [[Колумбия]], [[Невадо-дель-Руис]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1982 ж. 29 наурыз, [[Мексика]], [[Эль-Чичон]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1980 ж. 18 мамыр, АҚШ, [[Вашингтон (штат)|штат Вашингтон]], [[Сент-Хеленс]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1956 ж. 30 наурыз, КСРО, [[Камчатка жартыаралы]], [[Безымянный]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1951 ж. 21 қаңтар, [[Жаңа Гвинея]], [[Ламингтон]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1944 ж. маусым, [[Мексика]], [[Парикутин]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1944 ж. наурыз, [[Италия]], [[Везувий]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1931 ж. 13-28 желтоқсан, [[Индонезия]], [[Ява]], [[Мерапи (Ява)|Мерапи]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1911 ж. 30 қаңтар — [[Филиппины]], [[Тааль]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1902 ж., 24 қазан — Гватемала, [[Санта-Мария]] жанартауы<ref name="Извержения" />
* 1902 ж., 8 мамыр — [[Мартиника]] аралы, [[Монтань-Пеле]] жанартауы<ref name="Извержения">[http://www.rus-stat.ru/index.php?vid=1&year=2001&id=50 Наиболее сильные извержения вулканов в XX веке]</ref>
== Ең ірі жанартаулар ==
| |||