Уикипедия

Мұхтар Мұқанұлы Мағауин: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш + 3 санат; ±Санат:Қазақ ақындары→Санат:Қазақстан тарихшылары (HotCat құралының көмегімен)
Өңдеу түйіні жоқ
25-жол:
|Commons =
}}
'''Мұхтар Мұқанұлы Мағауин''' ([[2.02. ақпан]] [[1940]], [[Баршатас]] ауылы, [[Аягөз ауданы]], [[Шығыс Қазақстан облысы]]) — [[тарихшы]], [[жазушы]], қазақтың ауыз әдебиетін зерттеушісі ғалым. [[Филология]] ғылымдарының докторы, Мемлекет сыйлығының [[лауреат]]ылауреаты (1984), Қазақстанның халық жазушысы (1996).
 
== Өмірбаяны ==
Мұхтар Мұқанұлы Мағауин — 1940 жылы 2 ақпанда [[Семей облысы]]ның Шұбартау ауданында туған.
Мұхтар Мұқанұлы Мағауин — 1940 жылы 2 ақпанда [[Семей облысы]]ның Шұбартау ауданында туған. 1962 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің [[филология]] факультетін, 1965 жылы оның аспирантурасын бітірген. Еңбек жолын 1965 жылы бастады. "Қазақ әдебиеті" газетінде бөлім меңгерушісі, 1967-1971 жылдары "Жазушы" баспасында бас редактордың орынбасары, Қазақ КСР Ғылым академиясының М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында аға ғылыми қызметкер болып істеген, Мәскеуде М.Горький атындағы Әдебиет институтында қазақ фольклоры мен қазақ әдебиеті тарихы бойынша арнайы лекциялық курстар жүргізді. 1983-1984 жылдары еркін шығармашылық қызметте, 1984-1986 жылдары "Жазушы" баспасының бас редакторы. 1987 жылы еркін шығармашылык қызметте, 1988 жылдан бері "Жұлдыз" журналының бас редакторы.<ref>Қазақстан баспагерлері мен полиграфистері. Анықтамалық. Алматы, "Білім" баспасы. 2005 ж. — 576 бет.ISBN 9965-09-134-Х</ref>
 
1962 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің [[филология]] факультетін, 1965 жылы оның аспирантурасын бітірген.
=== Білімі ===
[[ҚазМУ]]-ды (1962), осы университеттің аспирантурасын бітірген (1965).
 
Еңбек жолын 1965 жылы бастады. "Қазақ әдебиеті" газетінде бөлім меңгерушісі,
=== Қызмет жолы ===
1965 — 86 ж. “Қазақ әдебиеті” газетінде бөлім меңгерушісі, “Жазушы” баспасында, “Жалын” альманағында бас редактордың орынбасары, Әдебиет және өнер [[институт]]ында, [[ҚазПИ]]-да аға ғылым қызметкер, доцент, “Жазушы” баспасында бас редактор қызметтерін атқарған. 1988 жылдан “Жұлдыз” журналының бас редакторы. “Кешқұрым” атты тұңғыш әңгімесі “Жұлдыз” журналында жарияланды (1964).
 
1967-1971 жылдары "Жазушы" баспасында бас редактордың орынбасары, Қазақ КСР Ғылым академиясының М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында аға ғылыми қызметкер болып істеген, Мәскеуде М.Горький атындағы Әдебиет институтында қазақ фольклоры мен қазақ әдебиеті тарихы бойынша арнайы лекциялық курстар жүргізді.
Қазақ халқының көрші мемлекеттермен [[дипломатия]]лық қарым-қатынасы тарихи-көркемдік тұрғыдан тұңғыш рет суреттелген “Аласапыран” тарихи [[дилогия]]сы 1981—83 ж. жарық көрді. Романда қазақ ордасын [[Тәуекел хан]] басқарған тұстағы (16 — 17 ғ-лар) қоғамдық-әлеуметтік жағдай көрініс тапқан. Хан мұрагері [[Ораз-Мұхаммед]] пен оқымысты [[Қыдырғали Жалайри]]дың, [[Едіге би]] ұрпағы [[Петр Урусов]]тың көркем бейнелері сомдалған. [[Томан би]], [[Манақ батыр]], [[Ділшат]], [[Ай-Шешек бегім]] секілді кейіпкерлерді суреттеу арқылы қаламгер Ораз-Мұхаммед тұлғасын даралай түседі. Романда көшпелі тұрмыс көріністері, аңшылық, саятшылық сынды ұлттық дәстүрлер көрініс тауып, Қазақ хандығының [[Ресей]], [[Иран]], Бұхара, Сібір хандықтарымен өзара қатынастары, ішкі-сыртқы саяси жағдайлары сипатталған. Жазушы шығармаларында 20 ғ-дағы ауыл, қала тұрмысы, түрлі әлеуметтік топ өкілдерінің тағдыры [[психология]]-[[философия]] тереңдікпен көркем бейнеленген. “Қобыз сарыны” (1968) монографиясында хандық дәуірде өмір сүрген ақын-жыраулар шығармаларын (15 — 18 ғ-лар) жүйелі түрде талдады. ▼
 
1983-1984 жылдары еркін шығармашылық қызметте,
* “Алдаспан”
* “Бес ғасыр жырлайды”
* “Ай, заман-ай, заман-ай”
атты ақын-жыраулар шығармаларының [[антология]]сын құрастырып, жарыққа шығарды.
*“Ғасырлар бедері”
*“Қазақ тарихының әліппесі”
зерттеу еңбектері қазақ тарихының 500 жылдық кезеңін қамтиды. Мағауин “Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет” (1992) оқулығы мен хрестоматиясының (1993), т.б. оқу құралдарының авторы. Қаламгер шығармалары бірнеше шет тілдерге аударылған. Ол “Түркі дүниесіне қызмет” халықаралық сыйлық лауреаты (1997).<ref>Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9</ref>
 
1984-1986 жылдары "Жазушы" баспасының бас редакторы.
== Шығармалары ==
 
Баспасөз бетінде алғаш рет 1959 жылы көрінді. 60-жылдары негізінен әдебиет зерттеушісі ретінде танылды. "Қобыз сарыны" атты ғылыми монографиясы жарық көрген (1968). Бұдан соңғы кезеңде көркем прозаға көбірек ден қойды. "Көкмұнар" (роман, 1972), "Бір атаның балалары", "Көк мұнар" (повестер мен әңгімелер), "Аласапыран" (тарихи роман-дилогия, 1980-1982), "Шақан Шері" (роман), "Мен" (ғұмырбаяндық роман-хамса), "Құмырсқа-қырғын" (әңгімелер), "Ұлтсыздану ұраны" (мақалалар) және тағы басқа кітаптары жарық көрген. 2002 жылы он үш томдық шығармалар жинағы басылып шықты. Көптеген шығармалары орыс тіліне аударылған, шетел тілдерінде басылған. Мұхтар Мағауинның шығармашылық тарихына зер салып қарасаңыз үнемі жаңашылдыққа ұмтылғанын байқау қиын емес. Шығармаларында қайталану жоқ, әсіресе соңғы жылдары бұрынғы дүниелеріне мүлдем ұқсамайтын, құрылымы жағынан өзгеше шығармалары "қыпшақ аруы", "құмырсқа қырғын". Жақын арада [[Чехия]] Республикасынан жарық көрген "Жармақ" — қазақтың екі ғасырлық тарихы мен бүгінгі психологиялық тартыстар жүйесіне құрылған романы жазушыны мүлдем басқа қырынан көрсетеді.
1987 жылы еркін шығармашылык қызметте,
 
1988 жылдан бері "Жұлдыз" журналының бас редакторы.<ref>Қазақстан баспагерлері мен полиграфистері. Анықтамалық. Алматы, "Білім" баспасы. 2005 ж. — 576 бет.ISBN 9965-09-134-Х</ref>
 
Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, жазушы, әдебиет зерттеушісі. Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының хатшысы.
 
"Аласапыран" тарихи роман-дилогиясы үшін Қазақ КСР-інің Абай атындағы мемлекеттік сыйлығы берілді. (1984). Қазақстанның Халық жазушысы, Түркияның Халықаралық "Түркі дүниесіне қызмет" сыйлығының сахибы.<ref>Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”, 2009 ISBN 978-601-01-0268-2</ref>
 
== Шығармашылығы ==
=== Әңгімелері ===
“[[Кешқұрым (әңгіме)|Кешқұрым]]” атты тұңғыш әңгімесі 1964 жылы “Жұлдыз” журналында жарияланды.
 
"Қобыз сарыны" атты ғылыми монографиясы жарық көрген (1968). Бұдан соңғы кезеңде көркем прозаға көбірек ден қойды.
 
"Көкмұнар" (роман, 1972), "Бір атаның балалары", "Көк мұнар" (повестер мен әңгімелер), "Аласапыран" (тарихи роман-дилогия, 1980-1982), "Шақан Шері" (роман), "Мен" (ғұмырбаяндық роман-хамса), "Құмырсқа-қырғын" (әңгімелер), "Ұлтсыздану ұраны" (мақалалар) және тағы басқа кітаптары жарық көрген.
 
2002 жылы он үш томдық шығармалар жинағы басылып шықты. Көптеген шығармалары орыс тіліне аударылған, шетел тілдерінде басылған.
 
=== Аласапыран ===
▲Қазақ халқының көрші мемлекеттермен [[дипломатия]]лықдипломатиялық қарым-қатынасы тарихи-көркемдік тұрғыдан тұңғыш рет суреттелген “Аласапыран” тарихи “[[дилогияАласапыран]]сы” тарихи дилогиясы 1981—83 ж. жарық көрді. Романда қазақ ордасын [[Тәуекел хан]] басқарған тұстағы (16 — 17 ғ-лар) қоғамдық-әлеуметтік жағдай көрініс тапқан. Хан мұрагері [[Ораз-Мұхаммед]] пен оқымысты [[Қыдырғали Жалайри]]дың, [[Едіге би]] ұрпағы [[Петр Урусов]]тың көркем бейнелері сомдалған. [[Томан би]], [[Манақ батыр]], [[Ділшат]], [[Ай-Шешек бегім]] секілді кейіпкерлерді суреттеу арқылы қаламгер Ораз-Мұхаммед тұлғасын даралай түседі. Романда көшпелі тұрмыс көріністері, аңшылық, саятшылық сынды ұлттық дәстүрлер көрініс тауып, Қазақ хандығының [[Ресей]], [[Иран]], Бұхара, Сібір хандықтарымен өзара қатынастары, ішкі-сыртқы саяси жағдайлары сипатталған. Жазушы шығармаларында 20 ғ-дағы ауыл, қала тұрмысы, түрлі әлеуметтік топ өкілдерінің тағдыры [[психология]]-[[философия]] тереңдікпен көркем бейнеленген. “Қобыз сарыны” (1968) монографиясында хандық дәуірде өмір сүрген ақын-жыраулар шығармаларын (15 — 18 ғ-лар) жүйелі түрде талдады.
 
Романда көшпелі тұрмыс көріністері, аңшылық, саятшылық сынды ұлттық дәстүрлер көрініс тауып, Қазақ хандығының [[Ресей]], [[Иран]], Бұхара, Сібір хандықтарымен өзара қатынастары, ішкі-сыртқы саяси жағдайлары сипатталған. Жазушы шығармаларында 20 ғ-дағы ауыл, қала тұрмысы, түрлі әлеуметтік топ өкілдерінің тағдыры психология-философия тереңдікпен көркем бейнеленген.
 
=== Қобыз сарыны ===
“Қобыз сарыны” (1968) монографиясында хандық дәуірде өмір сүрген ақын-жыраулар шығармаларын (15 — 18 ғ-лар) жүйелі түрде талдады.
 
=== Жармақ ===
Жақын арада Чехия Республикасынан жарық көрген "Жармақ" — қазақтың екі ғасырлық тарихы мен бүгінгі психологиялық тартыстар жүйесіне құрылған романы жазушыны мүлдем басқа қырынан көрсетеді.
 
=== Шыңғыс хан ===
 
== Марапаттары ==
 
 
== Дереккөздер ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Мұхтар_Мұқанұлы_Мағауин» бетінен алынған