|
| notable_ideas = [[Сократтық әдіс]], [[Сократтық мысқыл]]
}}
'''Сократ''' ([[грек тілі|грекше]]: '''{{Polytonic|Σωκράτης}}''' (б.з.д. 470 - б.з.д.399)<ref name="enc1911" />, — [[Батыс философиясы]]ның негізін қалаушы [[Классикалық Грекия|ежелгі грек]] [[философ]]ы.<ref name="enc1911" /> Ол өз шәкірті [[Платон]] және Платонның шәкірті [[Аристотель]]мен (б.з.д.384 – б.з.д.320) бірге ежелгі гректің ең әйгілі "Үш данасы" деп қастерленген. Ол артына кітап жазып қалтырмаған, идеялары мен ғұмырбаянын шәкірттері (Әсіресе Платон) жазып қалтырған. Сондай-ақ замандасы [[Аристофан]]ның (б.з.д.448- б.з.д.220) комедиясында ("Бұлт") да Сократ күлкілі адам ретінде кездеседі. Платон өз диалогтарында Сократты негізгі сұхбаттасушы еткен. ПлатнонПлатон былай жазған: "Мен өз шығармаларымды ең ұлы дана — Сократқа арнадым. Адамдар мені ұмытып кетуі мүмкін, бірақ менің шығармаларым арқылы Сократты ұмытпайтын болады."
Сократтың өмірі [[Перикл]] билік құрған Афина демократиясы дәуірімен тұспа-тұс келді. Бұл Грек өркениетінің барынша шарықтаған "алтын ғасыр" болатын.
Сократтың өмірі Перикил билік құрған Афина демократиясы дәуірімен тұспа-тұс келді. Бұл Грек өркениетінің барынша шарықтаған "алтын ғасыр" болатын. Сократ қарапайым кедей отбасынан шыққан, әкесі мүсінші, шешесі туыт анасы болған. Сократтың әйелі Ксантиппа (грекше: Ξανθίππη (б.з.д. Vғ.– б.з.д.IVғ.), ол Сократқа үш ұл （Lamprocles, Sophroniscus, Menexenus）туып берген. Сократ қайтыс болғанда олар кішкентай болған. Айтылымдар бойынша Ксантиппа шарқая мінезді әйел болған екен. Бірақ бұл бәлкім [[Ксенофонт]]тың әсірелеуі болуы мүмкін дегенде жорамалдар бар. Мынадай бір әңгіме болған: бір рет Ксантиппа Сократпен қатты айғайласып, сосын лай суді Сократтың үстіне шашып жіберіпті. Сонда Сократ: "Мен найзағай ойнаған соң жаңбыр жауатынын білгемін" деген екен.
Ксенофонттың «Қонағасы» еңбегінде жазылуынша, Сократ өзінің бүкіл өмірін ең маңызды өнер – философиялық талқылауға арнапты. Ол әкесі қайтыс болған соң әкесінен қалған азғантай мұраға иелік еткен екен және негізінен шәкірттері төлеген шәкіртақымен тұрмысын қамдаған екен.Ал, Аристофанның жазуынша, Сократ философиялық мектеп ашқан көрінеді. Ал, Платон өзінің «Қонағасы» диалогында Сократтың шәкіртақы алудан бас тартқанын, тек достарының көмегімен өмір сүргенін айтады. Аристофан Сократты сынап, мінеп, мазақтап жазған. Демек ол Сократтың шынайы ғұмырбаянын жазуды мақсат тұтпаған. Ал, Платон, Ксенопонт және Аристотельдер болса Сократты үлкен құрметпен еске алып, оны барынша қарапайым, бірақ ғажайып кемеңгер етіп суреттеуге тырысқан. Демек, Сократты тануда аталған тұлғалардың естеліктерін біржақты негіз етуге болмайды.
Сократ пен Алкивиад ортасындағы бір сұхбатта оның [[Пелопоннес соғысы]]нда [[Афина]]лықтар тарапында соғысқаны айтылады. Платон да («Қонағасы» диалогы) Сократтың өте жауынгер екенін тілге тиек етеді. Сол соғыста ол досы Алкивиадтың қасында жүріп, оны қорғап, тіпті оның өмірін құтқарып қалғаны айтылады.
Сократ философия тарихында үлкен бұрылыс жасаған адам. Ол ғарышты зерттеуден адамды зерттеуге, адамның ішкі рухани шындығына үңілуге, себепті танудан мақсатты тануға бұрылуға әсер етті. Оның [[этика]] саласына жасаған үлесі айырықша. Өйткені ол "дүние-адам ақырғы есепте жақсылыққа талпынады, ендеше жақсылықтың тегі не екенін білу нағыз білім болмақ" деп есептеді. Кейінгі философтар [[Сократтық мысқыл]] және [[Сократтық әдіснама]] ұғымдарын тұрақты термин ретінде қолданады. Сократтық диалектика әдісі күні бүгінге дейін түрлі пікірталастарда жиі қолданылатыны белгілі. Оның мағынасы: түрлі-түрлі сұрақтар тек жауап алу үшін ғана емес, қатысып отырғандарға қарастырылып отырған мәселенің түп-тамырына үңілу үшін де қойылады. '''Сократ''' [[эпистемология]] және [[логика]] салаларына да [[батыс филсофиясы]]на үлгі боларлық үлестер қосты.
|
