Үлкен Алап: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Тау
|Түрі = Таулы қырат
|Атауы =Үлкен Алап
|Шынайы атауы =
|Сурет = Greatbasinmap.png
|Сурет ені =
|Сурет атауы = Үлкен Алап картасы
|lat_dir = |lat_deg = 36|lat_min = 34|lat_sec = 43
|lon_dir = |lon_deg = 118|lon_min = 17|lon_sec = 31
|region = USA
|CoordScale =
|Орналасуы = {{USA}}
|Тау жүйесі = [[Кордильера тауы]]
|Пайда болған кезеңі = [[Мезозой]], [[кайнозой]]
|Аумағы =
|Ұзындығы =
|Ені =
|Ең биік шыңы = Уиллер тауы
|Биіктігі = 3982
|Карта =
|Позициялық карта 1 = АҚШ
|ПозКарта 1 ені =
|crosses180 =
|Позициялық карта 2 =
|ПозКарта 2 ені =
|Ортаққордағы санаты =
}}
[[Сурет:Basin New.png|thumb|Үлкен Алап, Great Basіn]]
'''Үлкен Алап''' {{lang-en|Great Basіn}}- [[Солтүстік Америка]]дағы ([[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]-тың батысында) [[Кордильера тауы]]ның ішкі белдеуіндегі аса ірі таулы қырат. Батысындағы Сьерра-Невада және [[Каскад таулары|Каскад]] таулары мен шығысындағы [[Сеңгір таулары|Сеңгір]] таулардың аралығында жатқан орасан зор ішкі тұйық алап.
== Жер бедері ==
Меридиан бағытында созылған, биіктігі 3000 метрден асатын қысқа жоталардан (Уиллер тауы, 3982 м) және оларды бөліп тұрған қазаншұңқырлардан тұрады. Қазаншұңқырлар жайпақ, түбі шамамен 1200—1500 м биіктікте. Ең тереңі — [[Ажал аңғары]]ның түбі 85 м биіктікте.
== Геологиялық құрылымы ==
Жер бедері [[мезозой]]лық қатпарлы іргетастың [[кайнозой]]да жақпарлы дислокацияға ұшырауының нәтижесінде түзілген. Бұл қозғалыстар жанартаулық әрекеттерге ұласқан. Сондықтан, көптеген биік шыңдар сөнген жанартау конустарынан тұрады. Қазіргі құрғақ климат жағдайында механикалық үгілу күшті жүреді. Тұрақты ағыстың жоқтығынан үгілген материалдар шетке шығарылмайды да, қазаншұңқырларды толтырып, жоталардың етектерін басып жатады.
== Климаты ==
Климаты тым континенттік, көпшілік бөлігінде субтропиктік, солтүстігінде — қоңыржай. Ауаның температурасы жазда тәулік ішінде күрт ауытқиды. Қазаншұңқырлар күндіз қатты ысиды да (Ажал аңғарында 56,7<sup>°</sup>С температура тіркелген), түнде ондаған градусқа салқындайды. Шілденің орташа температурасы 20 – 22<sup>°</sup>С. Қысы салқын, тұман жиі түседі. Қаңтардың орташа температурасы көп жерінде 0<sup>°</sup>С төңірегінде. Жылдық жауын-шашын мөлш. 200 мм шамасында, кейбір қазаншұңқырларда 100 мм-ге жетпейді, жоталардың батыс беткейінде 500 мм-ге дейін көбейеді. Үлкен Алап түгелдей дерлік тұйық алапқа жатады. Жер беті су ағысы мардымсыз, уақытша ағыстар және қалдық көлдер көп. Ең ірі көлдері: [[ҮЛКЕН ТҰЗДЫ КӨЛ|Үлкен тұзды көл]], Пирамид, Сивир, [[Юта]].
== Өсімдігі ==
Қазаншұңқырларда қоңыр, сұр топырақ, сор мен сортаңдар, тауларда қышқыл қоңыр топырақ таралған. Көпшілік бөлігін шөлейт алып жатады. Өсімдігі солт-нде астық тұқымдасты — жусанды, оңтүстігінде кактус, юкка және агава аралас креозот бұтасы басым. Топырағы тұзды, тұйық көлдердің төңірегінде өсімдік өте жұтаң. Жоталардың беткейлерінде қарағай-арша орманы тараған. Жануарлар әлемінде жорғалаушылар негізгі орын алады (сылдырмақты жылан, кесіртке, т.б.). Өзен бойы алқаптарында бау-бақша, арпа-бидай егіледі. Тау беткейлері мал жайылымына пайдаланылады. Мысалы, [[Полиметалл кені|полиметалл]], [[Алюминий|алюминий]], [[Вольфрам|вольфрам]], т.б. кен орындары бар. <ref>[[Қазақ энциклопедиясы]] 9 том</ref>
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
[[Санат:Солтүстік Америка таулары]]
| |||