Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
72-жол:
Өзендердің кемшілігі Каспий және Арал теңіздерінің, Балқаш, Теңіз, Шалқар, Ңарасор көлдерінің ішкі тұйық алаптарына жатқан, тек Ертіс, Есіл және Тобыл өзендері ғана Обь өзені алабына қосылған. Каспий теңізі алабының ірі өзендері — Жайық пен Жем, Арал теңізі алабының ірі өзені — Сырдария. Балқаш көліне оңтүстігінен Іле, Қаратал, Ақсу, Лепсі өзендері, солтүстігінен Аякөз, Бақанас, Тоқырау өзендері құяды. Теңіз көліне Қазақ КСР-дағы едәуір үлкен өзендердің бірі — Нура өзені және кішігірім сайжыралармен уақытша агатын сулар құйған. Шағын өзендердің — ЬІрғыз, Торғай, Сарысу, Шу т. б. алаптары тұйық ағын су аймағын құраған. Жазықтағы қар суымен қоректенетін өзендер көп, олар көктемде тасған, көбі жазғы маусымда құрғап қалады, ішінара жеке көлшіктерге бөлінген. Қазақ КСР-ның оңтүстігі мен шығысында ағысын таудан алатын өзендер көп. Бұл өзендер көктемде және жазда тасыды. Таудан ағатын өзендердің суы мол болады және халық шаруасы үшін олардың маңызы өте зор болатын. Бұл өзендерден жылына 160 млрд. Км/сағаттан астам электр энергиясын өндіруге болды. Қазақ КСР өзендеріндегі ағын судың жылдық жалпы мөлшері 112 км3. Оңтүстіктегі өзендердің суы жер суаруға пайдаланылған, олардың көбінен магистральдық каналдар тартылған. Орталық Қазақ КСР-ның өнеркәсібін сумен қамтамасыз ету үшін Ертіс — Қарағанды каналы (Ертістен басталады), ағын суды реттеп отыру және жер суару мен суландыру мақсатына пайдалану үшін Сырдарияда Қызылорда плотинасы, Шардара бөгені, Қазалы су торабы, Ертісте Бұқтырма бөгені, Іледе Қапшағай бөгені, Есілде Сергеев бөгені т. б. салынды, Ертісте, Іледе, Жайықта, Сырдарияда кеме жүзетін болған.
Қазақ КСР -да 48 мыңнан астам көл бар, олардың жалпы аумағы 45 мың км2; бұл көлдердің 94 % -і — аумағы км2-ге дейін болатын жайылма және атыраулық көлдер. Аумағы 100 км2-ден асатын көлдер — 21 (олар: Балқаш, Зайсан, Алакөл, Теңіз, Селетітеңіз, Сасықкөл,
=== Топырағы ===
Топырағы географиялық зоналардың ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болып келген. Республиканың солтүстік бөлігін шағын қара топырақты өңір (52° солтүстік ендікке дейін) алып жатқан. Бұл өңірде қара топырақтың үш түрі кездескен: 1) сілтісіз қара топырақ (Солтүстік Қазақ КСР облысындағы орманды дала зонасының азғана бөлігі), 2) қоңыржай қуаң даланың кәдімгі қара топырағы (республика жері топырағының 4,6%-і), 3) оңтүстіктегі қуаң даланың қара топырағы (4,9%)- Қара топырақты өңірдің оңтүстігінде (52-48° солтүстік ендік аралығында) қызыл қоңыр топырақты жерлер орналасқан. Ол қоңыржай қуаң даланың қара қызыл қоңыр топырағына (10,5%), қуаң даланың кәдімгі қызыл қоңыр топырағына (9,6%), шөлейт даланың бозғылт қызыл қоңыр топырағына (14,2%) бөлінген. Қара топырақты және қара қызыл қоңыр топырақты жерлер егіншілік қажетіне толық игерілген. 48° солтүстік ендіктен оңтүстікке қарай шөл даланың қоңыр және сұр қоңыр топырағы созылып жатқан; ол шөлдің құмайт және тақыр жер топырағымен алмасып отырды. Мұнда шөлдің солтүстік кіші аймағының қоңыр топырағы (21,6%), шөлді аймақтың ортаңғы және оңтүстік кіші аймағының сұр қоңыр топырағы (22%) кездесті. Топырақ түрі биіктік белдеулер бойынша да өзгеріп отырды. Батыс және Солтүстік Тянь-Шаньда тау бөктеріндегі жазықтар мен тау етектері сұр топырақты және боз қызыл қоңыр топырақты болып келді. Одан биікте Батыс Тянь-Шаньда таудың қызыл қоңыр топырағы, Солтүстік Тянь-Шань, Сауыр, Тарбағатай, Бат. Алтай тауларында таудың қара қызыл қоңыр, қызыл қоңыр және таудың қара топырағы кездесті. Одан биікте Солтүстік Тянь-Шаньда таудың сілтісіз қара топырағы, таудағы орманның сұр және қоңыр топырағы белдеуі, Батыс Алтайда таудағы шалғындық қара топырақ тәрізді топырақ деп орманның сұр топырағы белдеуі жатқан. Таулы аймақтардың бәрінде бұдан жоғарыда таудағы шалғындық субальпілік жөне альпілік топырақ белдеуі орналасқан. Таулы өңір топырағы республика жерінің 12,6%-не тең.
[[Санат:Қазақстан]]
| |||