Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
40-жол:
== Географиясы ==
=== Табиғаты ===
Қазақ КСР-ның аумағы батысында [[Еділ]]дің төменгі [[ағыс]]ынан шығысында [[Алтай таулары|Алтайға]] дейін 3000 км-ге, солтүстігінде [[Батыс Сібір]] жазығынан оңтүстігінде [[Тянь-Шань]]ға дейін 2000 км-ге жуық қашықтыққа созылып
==== Топырағы ====
Топырағы географиялық зоналардың ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болып келген. Республиканың солтүстік бөлігін шағын қара топырақты өңір (52° солтүстік ендікке дейін) алып жатқан. Бұл өңірде қара топырақтың үш түрі кездескен: <br />1) сілтісіз қара топырақ (Солтүстік Қазақ КСР облысындағы орманды дала зонасының азғана бөлігі), <br />2) қоңыржай қуаң даланың кәдімгі қара топырағы (республика жері топырағының 4,6%-і), <br />3) оңтүстіктегі қуаң даланың қара топырағы (4,9%) Қара топырақты өңірдің оңтүстігінде (52-48° солтүстік ендік аралығында) қызыл қоңыр топырақты жерлер орналасқан.<br /> Ол қоңыржай қуаң даланың қара қызыл қоңыр топырағына (10,5%), қуаң даланың кәдімгі қызыл қоңыр топырағына (9,6%), шөлейт даланың бозғылт қызыл қоңыр топырағына (14,2%) бөлінген. Қара топырақты және қара қызыл қоңыр топырақты жерлер егіншілік қажетіне толық игерілген. 48° солтүстік ендіктен оңтүстікке қарай шөл даланың қоңыр және сұр қоңыр топырағы созылып жатқан; ол шөлдің құмайт және тақыр жер топырағымен алмасып отырды. Мұнда шөлдің солтүстік кіші аймағының қоңыр топырағы (21,6%), шөлді аймақтың ортаңғы және оңтүстік кіші аймағының сұр қоңыр топырағы (22%)
===== Рельефі =====
Қазақ КСР-ның жер бедерінің рельефі мейлінше әр алуан болған. Онда ұшар басын мұздық басқан, құзар биік [[тау]]лар да, биіктігі орташа таулы адырлар да, [[үстірт]] тәрізді [[қырат]]тар да, кең-байтақ [[жазық]]тар мен [[ойпат]]тар да бар. Республиканың солтүстік-батысын Жалпы Сырттың оңтүстік шеті мен Орал алды қыраты (биіктігі 354 м-ге дейін) алып жатқан. Бұлардың оңтүстігінде жазық жазиралы және аумақты [[Каспий маңы ойпаты]], оның абсолютті биіктігі (Каспий деңгейінен 28 м) мұхит деңгейінен 50 м-ге дейін ауытқып тұрады. Республиканың оңтүстік-батысында [[Маңғыстау түбегі]] орналасқан; оның солтүстік бөлігі сортаңды ойпат, орта тұсында [[Қаратау жотасы (Маңғыстау)|Қаратау жотасы]] (биіктігі 556 м-ге дейін), оңтүстігінде тұйық қазан шұңқырлар; олардың табаны Дүние жүзілік мұхит деңгейінен төмен жатады: Каракие — 132 м (КСРО-дыға ең тереңі), [[Қарынжарық]] 70 м, [[Қауынды]] 54 м. [[Маңғыстау]]дың шығысында Үстірт шөлді қыраты (биіктігі 340 м-ге дейін) орналасқан. Оның солтүстігіндегі аласа бөлігі [[сортаң]]ды, [[құмайт]] болып келеді ([[Сам]], [[Асмантай-матай]], Қарадулай). Каспий маңы ойпатының солтүстік-шығысы [[Орал тауы]]ның оңтүстік сілемдері мен [[Мұғалжар]] (биіктігі 657 м-ге дейін) тауларына барып тіреледі. Мұғалжардың солтүстік-шығысында Торғай қыраты (биіктігі 200-400 м) бар. Оңтүстікке қарай ол [[Қызылқұм]] (биіктігі 53 м-ден 332 м-ге дейін) т. б. алып жатқан [[Тұран ойпаты]]на ұласады. [[Арал теңізі]]нен солтүстікке қарай Үлкен және Кіші Борсыққұм массивтері және Арал маңы Қарақұмы жатыр.
65-жол:
Кенді Алтайдың, Шыңғыстың, [[Майқайың алтын кені|Майқайың]]ның [[алтын]], [[колчедан]], [[полиметалл]] кендерінде едәуір мөлшерде алтын болған. [[Атасу кенді ауданы|Атасу]] [[темір]]-[[марганец]] рудасы (Сарыарқа), Қарсаңбай ([[Ұлытау]]) темір рудасы хаузында темір-марганец және темір рудалары ашылған. Палеозойлық фундаменттің қазан шұңқырларында [[Қарағанды]] және [[Екібастұз]] [[тас көмір]], [[Майкүбі Қоңыр Көмір Алабы|Майкүбі]] қоңыр көмір алаптары орналасқан. Мұғалжар қатпарлы комплексінің [[жанартау]]лы жыныстары мен улирабазиттерінде хромит рудалар ([[Дөң кен-байыту комбинаты|Донской кен орны]]), [[никель]], кобальт, [[мыс]], алтын, [[асбест]] т. б. кендері орналасқан. Қаратаудың фосфорит және ванадий алаптарының қабатты кендері [[Кембрий кезеңі|кембрий]]дің көмірлі-кремнийлі тақта тастарында кездесті.
=== Фаунасы мен флорасы ===
==== Өсімдіктері ====
| |||