Лев Семенович Выготский: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
1-жол:
[[File:Lev Vygotsky 1896-1934.jpg|thumb|Выготский Лев Семенович]]
'''Выготский Лев Семенович''' ''(1896-1934)'' – [[әлем]]дік психологияда әйгілі кеңес [[психолог]]і. Оның жасаған жоғары психикалық функциялардың дамуында [[мәдени]]-[[тарих]]и концепциясының [[теория]]лық және [[эмпирия]]лық мүмкіндіктерінің маңызы өте зор. Л.С.Выготскийдің көптеген еңбектері [[бала]]лар мен [[педагог]]икалық, арнайы және [[клиника]]лық психологияның өзекті әрі іргелі мәселелерін қамтиды.
::Адам жан дүниесінің сыр сипатын терең зерттеген Л.С.Выготскийдің адам психикасының мәдени-тарихи дамуы және ''[[«бала дамуының жақын арадағы аймағы»]]'' деп аталатын [[тұжырым]]ы айрықша атап көрсетуді қажет етеді. [[Мәдени]]-[[тарих]]и [[теория]] туралы Выготский іліміндегі жүйе, ең алдымен, адамның әлеуметтікөміріндегі тіршілік [[бейне]]сі қоғамның даму дәрежесіне, [[екі]]ншіден, ондай даму деңгейі сол [[әлеумет]]тік [[өріс]]тің [[зат]]тарды ұстап-тұтыну деңгейіне тәуелді,[[үш]]іншіден, адамның [[жарық]] дүниеге келуінен өмірінің соңғы [[кезең]]іне дейін ұрпақтан-ұрпаққа мұра ретінде қалдыратын өмір [[тәжірибе]]сіне, іс-әрекеті мен мінез-құлық бейнесіне, бір сөзбен айтқанда, бүкіл [[жан]] [[дүние]]сінің өзгеріп өрістеуіне, қалыптасуына ықпал етіп отыратын [[тарих]]и фактор ретінде қарастырылады. Сондай-ақ баланың [[даму]]ы мен [[өс]]іп жетілуі, кәмелетке толып, [[азамат]]тық [[қасиет]]ке ие болуы, кісілік сипаттарының жетілуі де өрістеп отыратын тарихи жағдайларға, әлеуметтік әлеуметтік [[орта]]ға байланысты.
==Теориясы==
Л.С.Выготскийдің [[психология]] ғылымында ерекше орын алатын [[теория]]сы – ''[[бала дамуының жақын арадағы аймағы]]'' деп аталады. Бұл теорияның түпкі [[мән]]і – баланы тәрбиелеп оқыту, оған білім беріп, дүниетанымын қалыптастыру үнемі оның табиғи даму деңгейінен оздырып отыруды талап етеді. Мұндай талап, [[бір]]іншіден, [[бала]]ның [[психика]]сын, оның [[жан]] [[дүние]]сінің дамуын, ақыл-ой деңгейін өрістетіп жетілдіреді, [[білім]] алуға жетелейді, оны өздігінен ойлантып-толғантуға, әрбір зат пен құбылыстың мазмұн-мағынасын пайымдай білуіне жетектеп отырады. Бала [[оқу]]-[[тәрбие]] үстінде өз санасын неғұрлым күрделендіріп, [[зат]]тар мен [[құбылыс]]тардың арасындағы себепті байланыстарды зерделей танитын міндеттерге машықтану керек.
Егер табиғи дамуда баланың [[психика]]сы күрделеніп, [[сана]]-[[сезім]]і жетілетін болса, ал оқу-тәрбие [[жұмыс]]тары арқылы оның дүниетанымы мен білімінің [[шеңбер]]і кеңейеді. Оның дамып жетілуі, сыртқы [[орта]]дан түйсініп, қабылдаған, көріп білгендерін ой елегінен өткізіп, [[сана]]сының өрістеуіне әсер етуі [[сыртқы]] [[фактор]]лардың ''[[(экстериоризация)]]'' [[іш]]кі [[фактор]]ларға ''[[(интериоризация)]]'' айналуымен белгіленеді. Осы жайт Л.С.Выготскийдің адамның мәдени-тарихи дамуы жайындағы теориясының [[мән]]ісінен туындайды.
Л.С.Выготский теориясының енді бір [[ерекшеліг]]і: баланың айналасындағы адамдарен [[қарым]]-[[қатынас]] жасауда тарихи тәжірибелерді, [[тыныс]]-[[тіршілік]] шындығын өзгелердің сөзінен, [[тәлім]]-[[тәрбие]] өнегесінен жанамалай үйренуі. Осылайша, бала өзінің дербестігін, жеке басының психикалық қасиеттерін өрістетеді, әлеуметтік ортадан меінерген білімі мен әр алуан мағлұматтары оның ішкі [[дүние]]сінің, [[психика]]сының дамуындағы ең жоғарғы функция, яғни болмыстың бала санасындағы бейнеленуі деп аталады.
*[[Бала]]ның басынан кешірген әр қилы [[оқиға]]лар мен болмысты белгі, [[таңба]]лар ретінде танып-біліп, мән-жайын түсінуі оның жан [[дүние]]сін байытады, яғни мұндай процесс баланың әрбір нәрсенің мазмұнын өз ойымен, ақылмен пайымдай білуін қалыптастырады. Выготскийдің айтуынша, дамудың осы жолы бойынша [[материал]]дық ''[[(заттық)]]'' дүние жоғары [[психика]]лық қызмет арқылы [[мәдени]] факторға ''[[(оның бейнесіне)]]'' айналады. Сондай-ақ жаттаудың сөздік-[[мағына]]лық еске айналуы, нәрселердің бейнесін көз алдына келтіріп елестетуі – сол зат жайындағы ойлау әрекетіне алып келеді, немесе бұлар [[шығарма]]шылық қиялға айналады: қарапайым [[қимыл]]-[[қозғалыс]]тар ерікті қимыл-әрекеттерге ауысады. Жоғарыда айтқанымыздай, ішкі [[процес]]тер толығымен сыртқы әсерлер [[нәтиже]]сінде пайда болып, қайтадан ішкі процестерге ''[[(интериоризация)]]'' айналады. [[Психика]]лық құбылыстардың пайда болуы туралы осы [[пікір]], баланың мәдени дамуындағы кез келген [[функция]]сының сыртқы көрінісінің [[сахна]]ға шығуы екі түрлі бағытта анық байқалатынын көрсетеді. Оның бірі – [[әлеумет]]тік сипатта, екіншісі [[психология]]лық сипатта көрініп отырады. Даму процесіндегі мұндай психикалық [[заң]]дылық алдымен адамдардың өзара қарым-қатынасы арқылы өріс алса, жақсы байқалады. Л.С.Выготский ''[[«Жоғары психикалық функциялардың даму тарихы»]]'' дейтін еңбегінде [[(1931)]] осы пікірін одан әрі жалғастыра түсіп, ''[[«баланың жоғары психикалық функциясы әлеуметтік ортада ересектермен қарым-қатынас жасау арқылы туындап отырады, осы жағдайда ғана оның сана-сезімі өсіп жетіледі»]]'', - дейді. Л.С.Выготскийдің бұл тұжырымы ''[[«баланың дамуының жақын арадағы»]]'' жайындағы қағидасына негіз болды.
Л.С.Выготский тарихи даму кезеңдерде адам психикасының өзгеріске түсіп отыратындығын, әсіресе оның ойлауы мен сөйлеуінің өрістеу сатыларын жан-жақты іздестіреді. Осы тұжырымың мәні [[1934 жыл]]ы жарияланған ''«[[Ойлау]] [[мен]] [[сөйлеу]]» деген еңбегінде қарастырылған.
Арнайы психология [[сала]]сында Л.С.Выготский кетар балаларды оқыту мен тәрбие істерінде тиімді жолдар арқылы елеулі табыстарға жетуге болатындығын ғылыми тұрғыдан ашып көрсетті. Оның зерттеу нәтижелері тек психологияға ғана емес, адамтану ғылымдарына қатысты өзге де ғылыми пәндер болып саналатын: дефектология, тіл білімі, психиатрия, өнер тану, этнографияның дамуына пайдалы үлесін қосты.
Выготский мектебінің өкілдері (Божович Л.И., Запорожец А.В., Левина Р.Е., Леонтьев А.Н., Лурия А.Р., Эльконин Д.Б., т.б.). Негізгі еңбектері: 6 томдық шығармалар жинағы (1982-1984); «Педагогикалық психология» (1926), «Қылықтар тарихының этюдтары» (1931), (А.Р.Луриямен бірге), «Өнер психологиясы» (1965), т.б.
<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Әлеуметтану және саясаттану бойынша / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. - 569 б.
ISBN 9965-808-89-9</ref>
| |||