Доминанта: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: терминдерінін → терминдерінің, "Сөздік-Словарь" → «Сөздік-Словарь» (2), 2005. ISBN → 2005 жыл. ISBN using AWB |
|||
1-жол:
'''Доминанта'''<ref>Жантану атауларының түсіндірме сөздігі. — Алматы: «Сөздік-Словарь», 2006. - 384 бет. ISBN 9965-409-98-6</ref> ({{lang-la|dominans}} - үстем, негізгі, басым идея) — [[семантика]]лық тұрғыда неғұрлым қарапайым, [[стилистика]]лық тұрғыда бейтарап, [[синтагматика]]лық жағынан орнықты, ұқсас немесе жақын мағыналас [[синоним]] сөздерді өз айналасына топтайтын сөз
::''Доминанта'' – (лат. ''dominans'' – қаз. ''[[үстемдік ету]]'') – деген [[мағына]]ны білдіреді. [[Өзекті қажеттілік]]пен немесе [[зейіннің үстемділігі]]мен [[адамның миы]]нда өктемдік ететін [[қозу ошағы]]. [[Ми]]дың көршілес аумағындағы [[әлсіз қозулар]]ды тартып күшеюге [[қабелeт]]тілігі. Д. – [[жүйке орталығы]]ның [[негізгі заңдылығ]]ының бірі. [[Қозған орталық]]тың басқа [[алап]]тағылардан да [[күшейіп кету]]ін [[үстемділік]] (доминанта) [[заң]]ы деп атайды. Доминанта [[түсініг]]ін және оның [[қасиет]]ін [[А.А.Ухтомский]] (1875-1942) жылы ашып, [[ғылым]]ға (1923) енгізген. [[Доминанта теориясы]] [[адам мінез-құлығы]]ның басқа да [[қажеттілік]]терінің [[пайда болу]]ының [[физиологиялық негіз]]ін [[ғылыми тұрғыдан түсіну]]ге [[мүмкіндік]] береді. [[Сыртқы дүние]]нің көптеген [[тітіркендіргіш]]терінің ішінде біреуі миға көбірек [[әсер]] етеді де, [[мидың бір алабы]]н қаттырақ, күштірек қоздырады, осындай алапты д о м и н а н т а деп атаған. Мидың осы [[күшті қозғыш алабы]] қалған алаптардағы [[әлсіз қозу үрдістері]]н өзіне тартады. Осыдан мидың күшті қозған алабы онан бетер күшейеді. Мәселен, қызық [[кітап]]қа беріле оқығанда адамға кейбір [[бөгде тітіркендіргіш]]тердің [[бөгет]] жасамайтыны, қайта олардың біздің [[ой]]ымыздың күшеюіне [[жәрдем]]десетіні байқалады. Сондықтан [[адам санасы]]н ([[зейін]]ін) [[бағыт]]тап, [[шоғыр]]ландырып кітап оқыған кезде қасындағы бөгде тітіркендіргіштерден (мысалы, [[сағаттың тықылы]], соғуы келді) [[қашпау]]ы керек. Бұл біздің басқа [[нәрсе]]ге көңіл аудармай үңіліп отырған [[әрекет]]імізге мейлінше беріле түсуімізге жәрдемдеседі. Өйткені жоғарыда айтылғандай мидағы басыңқы қозу [[әлсіз тітіркендіргіш]]терден болған қозуларды өзіне тартып, солардың есебінен күшейетіні [[зерттеулер]] негізінде дәлелденген. А.А.Ухтомскийдің доминанта теориясының мәнін [[И.П.Павлов]]тың ''«[[Қозудың оптималдық алабы]]»'' деп аталатын [[тұжырым]]ы онан сайын толықтыра түседі.
<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.
«Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref>
| |||