Арша: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Мақала шеберханасы арқылы бастады |
||
23-жол:
Ұзындығы биік (10-15 м) аршалар Ортажер теңізі аймағында, Орта Азия да, Мексика мен Солтүстік Американың құрғақшыл аймақтарында арша талдары орман болып топтасып өседі.
Биіктігі кішірек бұталар таудың тасты жарларында, ормандардың үшінші ярусында өседі.<br />
Ал, республикамыздың солтүстік облыстарында өседі. Ол тау беткейлерінде, орман арасында, құмды жерлерде, далалы аймақтарда жиі кездеседі. Орал облысының далалы, құмдауыт жерлерінен де табылады.
Дәрілік шикізат ретінде қара күзде өсімдіктің піскен жемісі ( қаракөк түстілері ) жиналып алынып, ашық жерде ептеп кептіріледі. Ол үшін ағашты қолмен сілкіп, жерге түскен жемісін жинап алады да, тазалап, сорттап, кептіреді.
Кептірілген жемісті кардон, фанерь жәшіктерге салып ( бетін жауып ), құрғақ бөлмелерде үш жылға дейін сақтауға болады.
Қазақстанда аршанын үш түрі кездеседі:
Line 52 ⟶ 57:
[[Сурет:Baies de genévrier.JPG|thumb|Арша жемісі]]
Тұқымынан және өсімді жолмен көбейтіледі. Сәуір — мамыр айларында гүлдейді, тұқымы жаздың аяғында, кейде күзде піседі. Тұқымынан шыққан жас өскіндер бір жылдан кейін тез өсіп, жақсы жетілген соң топырақты қатайтады. Арша 300 жылдай өседі. Сондықтан қазақ халқының ұғымында қасиетті, киелі ағаш саналады. Бұтақтарынан эфир майы, қант, шайыр, балауыз және органик. қышқылдар алынады. Аршаны орман шаруышылығында, таулы аймақтарда топырақтың опырылып кетуін болдырмау үшін отырғызады. Қазақстанда аршаны [[Алматы]], [[Алтай]], [[Қарағанды]] қ-ларының ботаника бақтарында қолдан да өсіреді.
== Химиялық құрамы. ==
Арша жемісінің құрамында 35 – 40 пайыз шамасында қантты заттар, смолалар, балауыз, сірке, құмырсқа, алма аскорбин қышқылы және фитонцидтер бар.
== Қолдануы ==
[[Халық емі|Халық]] емінде арша жемісі ежелден-ақ несеп айдайтын және [[қуық]]тың қабынуын басатын дәрі ретінде қолданылып келеді. Бойында зиянды [[бактериа]]ларды жойғыш және емдік қасиеті бар. [[Өкпе]], [[тері]] және [[астма]] ауруларын емдеген. Ежелгі [[Рим]] мен [[Грекия]]да жылан шаққан кезде пайдаланған. Аршаның тік өсетін түрлерінен қарындаш жасайды. Діңінің қабығын ыдыс жасауда, басқа да өндірісте шикізат есебінде және құрылыс материалы ретінде кеңінен қолданады. Музыкалық аспаптар жасауға пайдаланады.
Line 58 ⟶ 64:
Аршамен [[тіс]] тазалау пайдалы.<ref name=source1>[[Қазақ энциклопедиясы]] I том</ref>
Көгалдандыруда аршаның тек шет елден әкелініп, жерсіндірілген түрлері ғана қолданылады. Қылқандарының түсі, түріне қарай: сары, ашық жасыл, қою жасыл, көк, көкшіл болып келеді. Сабақ бойына тығыз орналасқан қылқандары әдемі хош иіс шығарады.<br />
Мал дәрігерлігі практикасында арша жемісі несеп айдайтын, асқазан – ішек жұмысын жақсартатын және өңеш бездерінің қызметін арттыратын дәрі ретінде қолданылады.
Арша жемісі малдың асқазанына түскеннен кейін оның құрамындағы эфир майлары асқазан – ішектің кілегейлі қабығын тітіркендіріп, олардың жиырылып – созылуын үдетеді, ішектегі зиянды газдардың тез шығуына ықпал етеді. Организмнен эфир майлары бүйрек және өңеш бездері арқылы шығады. Осы эфирмайлары бүйрек пен өңеш бездерінен қатты әсер етіп, олардың жұмысын жақсартады.
Халық емінде арша жемісі ежелден – ақ несеп айдайтын және қуықтың қабынуын басатын дәрі ретінде қолданылып келген.
Мал дәрігерлігі практикасында аршаның жемісі ауру малға тұнба, ботқа және болюс түрінде беріледі.
Ауру малға берілу мөлшері :
* жылқыға – 25 – 50 грамм
* ірі қараға – 50 – 100 грамм
* қойға – 5 – 10грамм
* тауыққа – 0,2 – 0,5 грамм
== Күтімі ==
Line 149 ⟶ 165:
==Дереккөздер==
{{дереккөздер}}
{{кітап
|авторы = Шәріпбаев Н.
|бөлімі = Малдың бүйрек және зәрмшығару органдары ауруларын емдеу үшін қолданылатын дәрілік өсімдіктер
|бөлімсілтемесі =
|тақырыбы = Арша
|шынайыатауы = Арша
|сілтеме =
|уикитека =
|жауапты =
|басылым =
|орны =
|баспасы = "Қайнар"
|жыл = 1988
|томы =
|беттері = 161-163
|барлықбеті = 242
|сериясы = Пайдалы өсімдіктерді мал дәрігерлігінде қолдану
|isbn = 5 - 629 -00074 - 5
|тиражы = 5700
}}
<references/>
{{wikify}}
| |||