Сөйлем: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш r2.7.1) (Боттың үстегені: az:Cümlə |
|||
8-жол:
== Хабарлы сөйлем ==
'''ХАБАРЛЫ СӨЙЛЕМ''' — сөйлемнің бір түрі. Хабарды, ақпаратты баяндау мақсатында айтылады. Х. с-нің негізгі граммат. белгілері:
#) [[баяндауыш|баяндауыштары]] негізінен ашық рай формалы етістіктен (немесе осы формаға сипаттас жұмсалатын есімдерден) жасалады;
#) өзіне тән[[интонация|интонациясы]] болады. Хабарлы сөйлемдер баяу әуенмен айтылады. Жалаң сөйлемдер бірте-бірте қайырылса, жайылма сөйлемдерде дауыс сөйлемнің соңында бәсеңдей түседі. Мысалы, Түн жым-жырт. Жел де жоқ. Бірақ сәл ғана білінген салқын бар. (М.Ә.) Х. сөйлесінің мазмұны әр түрлі болғандықтан, олардың мазмұны сөйлемге қатысқан сөздердің, мүшелердің, әсіресе, баяндауыштардың мағыналық, тұлғалық ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. Хабарлы сөйлем баяндауыштарының тұлғалық ерекшеліктеріне қарай болымды (Жаңбыр жауды), болымсыз (Жаңбыр жаумайды), қалаулы (Енді қырманға барайықшы), болжамды (Маржан ертең келетін шығар), ал баяндауыштарының қай сөз табынан жасалуына қарай етістікті (Үйдің іші жылынды), есімді (Күн жылы. Аспан ашық) болып бөлінеді. Хабарлы сөйлем екі негізді және бір негізді құрамда болады. Құрамында екі негізгі мүше бастауыш пен баяндауыш болып, сөйлем оларды тірек етіп құрылған болса, екі негізді болып келеді. Мыс., Енді, міне, үш бала қатар келе жатырмыз. (С.М.) Бір негізді сөйлемдер граммат. сипаты жағынан екі түрлі:
#) арнаулы құрылысы бар баяндауыш мүшені тірек етіп құрылады. Мыс., Оны бұзуға болмайды;
#) [[бастауыш]], [[баяндауыш]] деп тануға келмейтін, тірек мүше деп аталатын [[компонент|компонентті]] [[негіз]] етіп құрылады. Мысалы, Мидай дала. Жарқыраған ай.
Хабарлы сөйлем деп біреу я бірдеме туралы хабарлай айтылған сөйлемді дейміз.
Хабарлы сөйлемді айтқанда, оның аяғында дауыс бәсеңдейді. Жазуда хабарлы сөйлем соңына нүкте қойылады.
== Сілтемелер: ==
[[ҚазаҚ Энциклопедиясы|"ҚазаҚ Энциклопедиясы"]] 9 том
== Сұраулы сөйлем ==
| |||