Хаббл эффектісі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:Hubble_sequence_photo.png|thumb|right|200px|]]
Хаббл эффектісі — галактилардың реттілігінің нұсқасы, 1936 жылы америкалық астроном Эдвин Хаббл ұсынған.
Галактикалардың негізгі сипаттамалары. В. Гершель XVIII ғасырда аспандағы бақыланатын мыңдаған тұман тәрізді дақтарды (тұмандықтарды) ашып, оларды каталогқа тіркеді. Кейініректе олардың көбінесе спиральды тұрпаты бар екені аңғарылды.▼
== Галактикалардың негізгі сипаттамалары ==
▲
Америкалық астроном [[Эдвин Пауэлл Хаббл|Э.Хаббл]] (1889-1953) [[Андромеда]] шоқжұлдызы ішіндегі тұмандықтың фотосуретін түсірді. Сонда оның сансыз көп жұлдыздардан тұратыны көрінді. Тұмандық ішінен ол жаңа жұлдыздардың оталысын, шашыранды және шар тәрізді шоғырларды және цефеидтерді байқады. Осы цефеидтердің айну периодтары мен көрінетін жұлдыздық шамаларын анықтап, Хаббл олардың бәрі дерлік біздің Галактикадан тысқары өте алыста екенін тағайындады.
Line 9 ⟶ 12:
Астрономдар біздің Галактиканың шегінен тысқарыдағы, өте көп ғаламат зор жұлдыздық жүйелерін тапты. Оларға біздің Галактикадан айырып, г а л а к т и к а л а р деген жалпы атау берді.
Хаббл мынаны ашты: өте жарық жұлдыздарының көрінетін жарықтығы бойынша, қашықтықтағы бұрынырақ анықталған галактикалардың спектрлерінде сызықтар спектрдың қызыл жақ шетіне қарай ығысады екен. Осы қызыл ығысу галактикаға шейінгі қашықтыққа пропорционал болып өседі. Доплер эффектісіне сәйкес қызыл ығысу жарық көзінің бақылаушыдан қашықтап үдеп бара жатқанын көрсетеді. Қашықтау жылдамдығы ығысу шамасына, демек, қашықтыққа пропорционал. Галактикаларға дейінгі D қашықтық пен v жылдамдық арасындағы бақыланатын пропорционалдық [[Хаббл заңы]] деп аталады:
Өздерінің сыртқы тұрпаттары бойынша галактикалар спиральды, қисық және эллипстік галактикалар болып бөлінеді. Бақыланатын галактикалардың көбі – спиральды болып табылады. Біздің Галактика және Андромеда шоқжұлдызындағы галактика ең ірі спиральды галактикаларға жатады. Спиральды галактикалардың бәрі де бірнеше жүз миллион жылдық периодпен айналады. Олардың массалары Күн массасына тең.
Line 20 ⟶ 23:
Галактикалардың жарқырауы сан алуан. Алып галактикалардың абсолют жұлдыздық шамасы – 21-ге жуық. Осылардан бір жарым мың есе бәсеңдеу ергежейлі-галактикалар бар. Олардың абсолют жұлдыздық шамасы – 13-ке шейін.
Академик [[Виктор Амазаспович Амбарцумян|В. А. Амбарцумян]] көптеген спиральды және эллипстік галактикалардың орталық аймақтарында –олардың ядроларында қопарылыс түріндегі құбылыстар өтіп, зор мөлшерде энергия шығарылады деп тұңғыш рет көрсетті.
Кейбір галактикалық ядролардың қуатты рентген сәулелері – олардың қимыл-әрекетінің жоғары екенінің куәсі В. А. Амбарцумян сондай-ақ галактикалар бір ерекше тығыз «жұлдызға шейінгі заттан» түзілген деген болжам айтты. Оның ойынша, ол затта өздігінен уатылып, жұлдызға шейінгі денелердің ассоциациясын туғызады, ал бұлар уатылып, жұлдыздарды да, диффузиялық материяны да туғызады. Ядроларында күшті әрекет байқалатын, қуатты радиосәуле шығаратын және газдарды мол мөлшерде лақтырып шығаратын, галактикаларды ол жас галактикалар деп есептейді.
| |||