Тынық мұхит: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш clean up, replaced: June → маусым (16) using AWB
ш clean up, replaced: May → мамыр (2) using AWB
147-жол:
Тынық мұхитының климатына [[Климат қалыптастырушы факторлар|күн сәулесінің радиациясы]] мен атмосфералық қозғалыстың, Азия құрлықтық бөлігінің әсері зор. Мұхитта барлық климаттық аймақтарды бөлуге болады. Қыс кезінде солтүстік аймақта Алеуттік қысым минимум баролық орталық болып, жаз кезінде әлсіз болады.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/437703/Pacific-Ocean/36083/Islands#toc36085 "Pacific Ocean: Islands"], ''Encyclopædia Britannica''. Retrieved 13 маусым 2013.</ref> Оңтүстікке қарай Солтүстік-Тынық мұхиттық антициклон. [[Экватор]]да экваторлық депрессия (төмен қысым ауданы), ол Оңтүстік-Тынықмұхиттық антициклонға айналады. Оңтүстікке қарай қысым төмендейді, содан соң Антарктидада жоғарғы қысым аймағына ауысады. Баролық ортаның орналасуына байланысты жел бағыты қалыптасады. Солтүстік жарты шардың өлшеулі бөлігінде қыс кезінде батыстан жел басым, ал жазда оңтүстіктен қоңыр жел болады. Қыс мезгілінде мұхиттың солтүстік батысында солтүстік және солтүстік-шығыс муссон желдері болады, жаз кезінде оңтүстіктен соғады. Полюстік фронтта пайда болатын циклондар таяу полюсте болатын шторм дауылдын болатынын анықтайды (әсіресе оңтүстік жарты шарда).<ref>{{cite web|url=http://www.cpc.ncep.noaa.gov/products/analysis_monitoring/lanina/enso_evolution-status-fcsts-web.pdf|title=ENSO: Recent Evolution, Current Status and Predictions|pages=5, 19–20|author=Climate Prediction Center |author-link=Climate Prediction Center|publisher=[[National Oceanic and Atmospheric Administration]]|date=2014-06-30|accessdate=2014-06-30}}</ref> Солтүстік жарты шардың [[Субтропиктер|субтропиктік]] және [[Тропиктік белдеу|тропиктік]] аймақтарында солтүстік–шығыс [[пассат]]тар басым. Экватор аймағында жыл бойына ауа райы штильді. Оңтүстік жарты шардың тропикалық және субтропикалық аймақтарында қыс кезінде күшті, ал жазда әлсіз оңтүстік-шығыстық пассат басым. Мұнда [[тайфун]] аталатын аса күшті дауылдар тропикте жаз маусымында туындайды. Әдетте [[Филиппиндер|Филиппин]]нің шығысынан бастау алып, [[Тайвань]] және [[Жапония]] арқылы солтүсті батыс пен солтүстікке бет алып, [[Беринг теңізі]] аймағында тоқтайды.<ref name="AOML FAQ G1">{{cite web|title=Frequently Asked Questions: When is hurricane season?|publisher=[[National Oceanic and Atmospheric Administration]]|accessdate=July 25, 2006|url=http://www.aoml.noaa.gov/hrd/tcfaq/G1.html|name-list-format=vanc|author1 = Atlantic Oceanographic and Meteorological Laboratory - Hurricane Research Division|authorlink1=Atlantic Oceanographic and Meteorological Laboratory}}</ref> Тынық мұхитының өзгеде дауыл туындайтын аймағы [[Орталық Америка]]. Оңтүстік жарты шардың қырқыншы енділігінде тұрақты батыс желдері байқалады. Ал жоғарғы енділігінде [[Антарктикалық ауа|антарктикалық]] төмен қысым салдарынан желдер жалпы циклондық айналымға тәуелді.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/zn.html "Pacific Ocean"], ''World Factbook'', CIA. Retrieved 13 маусым 2013.</ref>
 
Мұхит үстіндегі ауа райы жалпы енділік аймаққа қатысты, шығысына қарағанда батысында климат жылы болып келеді. Тропикалық және [[Экваторлық климат|экваторлық]] аймақтарда ауаның орташа температурасы 27,5 °С-ден 25,5°С.<ref name="Stimac">John P. Stimac. [http://www.ux1.eiu.edu/~cfjps/1400/pressure_wind.html Air pressure and wind.] Retrieved on 8 Mayмамыр 2008.</ref> Жаз мезгілінде [[изотерма]] мұхиттың солтүстігінен батысына қарай 25°С-ге көтеріледі, шығысында осы деңгейден аз мөлшерде көтеріледі, оңтүстік жарты шарда солтүстікке қарай белсенді қозғалды. Мұхит үстімен өтіп ауа массасы ылғалданады. Таяу экватор аймағынан экватордың екі жағындада изогиетамен сызылған (2000 мм) жауынның максимум сызықтары өтеді, ал экватор айқын құрғақ аймақ. Тынық мұхитында оңтүстік және солтүстік пассаттардың сәйкес аймақтары болмайды. Осыған сәкес өте ылғалды және тым құрғақ аймақтар туындайды. Экватор және тропика аймақтарына қарай жауын мөлшері азаяды. Ең құрғақ аймақтар солтүстік жарты шар бөлігіндегі Калифорния маңы, ал оңтүстікте [[Перу]] және [[Чили]] қазашұңқырларында (кейбір аймақтарда жауын мөлшері жылына 50 мм болады).<ref>{{cite book|last=Walker|first=Stuart|title=The sailor's wind |publisher=W. W. Norton & Company|date=1998|pages=91|isbn=9780393045550|url=http://books.google.com/?id=KLPQqMTbxIIC&printsec=frontcover&dq=Roaring+Forties++Shrieking+Sixties++westerlies#PPA86,M1}}</ref>
 
=== Гидрологиялық режим ===
205-жол:
== Экологиялық мәселелер ==
[[Сурет:Marine debris on Hawaiian coast.jpg|thumb|right|Гаваий жағажайындағы теңіз қоқысы.]]
Адамдардың Тынық мұхиты жағасындағы шаруашылығы мұхит байлықтары мен жануарлары санының төмендеуіне әкеп соқты. Онсызда [[18 ғасыр|XVIII ғасыр]]дың аяғында [[Беринг теңізі]]нде теңіз сиырлары толығымен қырылған. [[20 ғасыр|XX ғасыр]]дың басында теңіз мысықтарының жойылып кету қауіпі төнген.<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/uk-18099937 Plastic waste in the North Pacific is an ongoing concern] BBC 9 Mayмамыр 2012</ref> Қазіргі ең үлкен мәселе судың мұнай өнімдерімен, ауыр металл қалдықтарымен және өндірістегі атом қлдықтарымен ластануы. [[Улылық|Улы]] қалдықтар мұхит ағысымен барлық мұхитқа таралуда. Антарктида жануарларының қан құрамында да осы улы заттар табылған. [[АҚШ]]-тың 10 [[штат]]ы өз қалдықтарын әлі күнге дейін теңізге тастауда. [[1980 жыл]]ы 160 000 тонна улы қалдықтар теңізге тасталған, қазіргі кунде ол әрине аз мөлшерге болса да азайған.<ref>{{cite web|title=Questions and Answers|url=http://www.evostc.state.ak.us/facts/qanda.cfm|work=History of the Spill|publisher=Exxon Valdez Oil Spill Trustee Council|accessdate=2012-02-22|archiveurl=http://www.webcitation.org/67AXAv1OK|archivedate=2012-04-24}}</ref><ref name="news.nationalgeographic.com">{{cite web|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2009/09/photogalleries/pacific-garbage-patch-pictures/ |title=PHOTOS: Giant Ocean-Trash Vortex Documented-A First |publisher=News.nationalgeographic.com |accessdate=31 October 2010}}</ref> Сондай-ақ өзендер ауыл шаруашылығында қолданылатын түрлі улы қоспаларды алып келеді, оның әсерінен мұхитта [[гипоксия]] немес өлі аймақ пайда болуы мүмкін.<ref>Gerlach: Marine Pollution, Springer, Berlin (1975)</ref>
 
Тынық мұхитында [[Пластикалық массалар|пластик]]тен және әр түрлі қоқыстардан құралған үлкен қоқыс нүктесі пайда болған. Бұл қоқысқы нүкте Тынық мұхитының солтүстік бөлігінен Калифорния жағалауынан Гавай май жанынан Жапония жанына дейін жеткен. [[2001 жыл]]ы бұл қоқыстың ауданы 1 млн км² асып, салмғы 3,5 млн жеткен, ал бұндай көрсеткіш мұхиттағы зооплантон салмағынан 6 есеге көп. Әр 10 жыл сайын бұл қоқыстың өсу үстінде.<ref>{{cite web|url=http://samogo.net/articles.php?id=62|title=Тихий океан — самый большой и самый глубокий океан на Земле|publisher=Samogo.Net|accessdate=2012-02-01|archiveurl=http://www.webcitation.org/659S8oE6I|archivedate=2012-02-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://kamox571.ru/forum/2-775-1|title=Загрязнение океана|publisher=Форум честных правил|accessdate=2012-02-01|archiveurl=http://www.webcitation.org/659SAo3Xa|archivedate=2012-02-02}}</ref>.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Тынық_мұхит» бетінен алынған