Қасым хан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
26-жол:
| notes = ¹[[Тахир Мұхаммед]] [[1523]]—[[1524|24]] жылдарда дейді<br />²[[Жалайыри, Қадырғали|Қадырғали Жалайыри]] бойынша
|}}
'''
== Өмірбаяны ==
Қасым хан (шамамен [[1445 – 1521]] жылдары) – Қазақ хандығының ханы ([[1511 – 1521]]), [[Жәнібек хан|Жәнібек ханның]] ұлы. Тарихта Қасым ханның есімі Қазақ хандығының күшеюі және нығаюымен тікелей байланысты. Жазба деректерде Қасым хан 15 ғасырдың [[1570-1590|70 – 90]] жылдары Қазақ хандығының Сыр бойындағы қалалар мен өңірлер үшін жүргізген күрестерге белсене қатысады, басшылық етеді. Бұл кезде қазақ ханы [[Керей|Керейдің]] ұлы [[Бұрындық]], қазақ әскерінің қолбасшысы Қасым хан болды. Осы кезеңдегі оқиғаларды баяндайтын деректер Қасым ханды «белгілі сұлтан және атақты баһадүр» деп атайды. Ширек ғасырға созылған Сыр бойы үшін күресте Қасым хан және [[Жәнібек хан|Жәнібек ханның]] басқа да ұлдары [[Сығанақ]], [[Сауран]], [[Отырар]],[[ Сайрам]] түбінде бірнеше рет [[Шайбани хан]] әскерін тас-талқан етіп жеңеді. 15 ғасырдың 90 жылдары жасалған бейбіт келісім бойынша Қазақ хандығына Сығанақ пен Сауран өтеді. Бұл қалаларда Жәнібек хан ұлдары билік жүргізеді. 15 ғасыр басында [[Мауераннахр|Мауераннахрды]] бағындырып, үлкен күшке ие болған [[Мұхаммед Шайбани хан]] [[1506 – 1510|1506 – 10]] жылдары үздіксіз төрт рет қазақтарға жорық ұйымдастырады. [[Бұрындық хан]] Шайбани ханның алғашқы үш жорығына тойтарыс ұйымдастыра алмайды. Оның беделі төмендейді. Ал жазба деректерде «бұл кезде Қасым хандық билікте болмаса да, оның беделі ханнан күшті болды» және «өзін дербес ұстау үшін Бұрындық ханнан алыста көшіп-қонып жүрді» делінеді. [[1510]] жылы Шайбани ханның соңғы, төртінші жорығы [[Ұлытау]] өңіріндегі Қасым ханның ұлысына бағытталады. Қасым хан әскері Шайбани хан әскерін тас-талқан етеді де, жауды Сыр бойынан қуып шығады. Осы жеңістен соң, ешкім де Бұрындық хан туралы ойламай, Қасым хан билігін мойындайды. Бұрындық болса Самарқан жаққа кетуге мәжбүр болады. [[1511 – 1513|1511 – 13]] жылдары Қасым хан Шайбанилар ісімен айналысады. [[1512 – 1513|1512 – 13]] жылы ерте көктемде Қараталдағы Қасым ханға Сайрам қаласының әкімі Қаттабектен адам келіп, Қасым хан билігін алуын сұрайды. Қасым хан Қаттабектің ұсынысын қабыл алып, ол жаққа бір әмірін жібереді де, өзі [[Тараз]] жаққа бағыт ұстайды. Қаттабектің ұсынысымен Қасым хан [[Ташкент|Ташкентке]] жорық жасайды. Бірақ жорық сәтсіз болып, Қасым хан Сайрам маңына қайта оралады. [[1513]] жылы жазында Шу бойындағы Қасым хан Ордасына Әндіжаннан моғол ханы [[Сұлтан Сайд хан]] елшілікпен келеді. Оның мақсаты – Ташкенттегі [[Сүйініш хан|Сүйініш ханға]], жалпы Мауераннахрдағы шайбанилар әулетіне қарсы бірігіп күрес ұйымдастыру еді. Қасым хан бұл ұсынысқа дипломат. жолмен жауап береді. [[Сұлтан Сайд хан]] мақсатына жетпесе де, Қасым ханның көрсеткен құрметіне өте риза боп қайтады. [[1517 – 1521|1517 – 21]] жылдары Қасым хан Қазақ хандығының батысында белсенді саясат жүргізеді. Ноғайлардың бір бөлігі қазақтарға қосылып, шекара [[Еділ|Еділге]] дейін жетеді. Орыс деректері бойынша Қасым хан 1521 жылы қыста қайтыс болады. Денесі Сарайшықта жерленеді. Қасым хан тұсында қазақ әскерінің саны 200 мың, халқының саны 1 млн-ға жетеді. Шекара батыста – Еділге, оңтүстікте Ташкентке дейінгі жерлерді қамтыды.
== Орнауы ==
[[File:Qasim scheme.svg|thumb|"[[Орналасқан жері]]"]]
[[Бұрындық хан]] [[Самарқан|Самарқанға]]
[[1511]] ж. Қасым хан билікке қол жеткізгеннен кейін, [[Қазақ хандығы]] Қасым хандығы деп атала бастады. Қасым хан тұсында Қазақ хандығы саяси ықпалын күшейтіп, ірі және қуатты хандыққа айналды. Қасым хандығының аумағы батыста [[Сырдария|Сырдарияның]]
[[Бөкейханұлы, Әлихан|Әлихан Бөкейханов]] кезінде былай деп жазыпты:
| |||