Уикипедия

Ферменттер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш Baurzhankyzy6 (т) өңдемелерінен Arystanbek соңғы нұсқасына қайтарды
1-жол:
[[Сурет:GLO1 Homo sapiens small fast.gif|thumb|300px|right|Адамның [[Глиоксалаза I|I глиоксалазасы]]. Ферметтің катализіне қажетті екі [[мырыш]] ионы күлгін түспен көрсетілген, ал ''S''-hexuable [[фермент ингибиторы]] [[кеңістіктік моделі]]мен бейнеленген.]]
[[Сурет:Purine Nucleoside Phosphorylase.jpg|thumb|300px|right|Пурин-нуклеозидфосфорилаза моделі]]
'''Ферменттер''' — барлық тірі организмдер құрамына кіретін арнайы [[ақуыз]]дар. Химиялық реакцияларды жеделдетеді.Ферменттердің құрылысын, қасиетін, қызметін зерттейтін ғылымды энзимология деп атайды. Реакция түрлеріне сай ферменттер 6 топқа бөлінеді:<ref>Вирусология, иммунология, генетика, молекулалық биология. Орысша-қазақша сөздік. – Алматы, «Ана тілі» баспасы, 1993 жыл. ISBN 5-630-0283-X</ref>
#оксидоредуктазалар,
# трансферазалар,
8-жол:
# изомеразалар,
# лигазалар.
Оксидоредуктазалар –электерондарың тасымалын катализдейді, тотығу-тотықсыздану реакциялары. Мысалы: каталаза ферменті. Тотығу Н (электрондары) субстарттан алып тастайды, ал тотықсаздану кезінде Н (электронын) акцепторға қосады.
Трансферазалар – функциональды топтардың және молекулалық қалдықтарын бір қосылыстан екіншіқосылысқа тасымалдайды. Мысалы: фосфотарнсферазалар, аминотрансферазалар, гликозилтрансферазалар. Амидазалар амид қышқылдарының гидролизін жеделдетеді.
Гидролазалар – гидролитикалық ыдырау реакцияларын жылдамдатады. Күрделі эфирлі, пептидткі және гликозидті байланыстарды ыдыратады. Пепсин, мальтаза, амилаза, липопротеиназа және т.б. ферменттер.
Лиазалар – молекулалар арасындағы химиялық байланыстарды гидролиз реакциясыз катализдейді,бір өнімнің ішінде қос байланысты түзеді. Субстратты ыдыратады және жаңа өнімді синтездейді.
Изомеразалар – бір субстрат молекуласының құрылымдық немесе кеңістіктік өзгерістерді катализдейді, изомерлі формалар түзіледі.
Лигазалар – синтез раекцияларын жылдамдатады, энергияңа бай байланыстарды ыдыратады. Оргикалық заттарды синтездеуге қатысады, энергия жұмсалады.
Ферменттер құрылыс бойынша: біркомпонентті және екікомпонентті бөліп бөлінеді.
Біркомпонентті фермент тек нәруыздан құралады, ал екікомпонентті фермент нәруызды және нәруызды емес бөліктер кіреді. Нәруызды бөлікті апофермент деп атайды, ал нәруызды емес бөлікті кофермент деп атайды. Коферменттердің рөлін: В1,В2,В5,В6 және т.б. витаминдер ойнай алады.
 
Ферменттер жасушаларда синтезделіп, биохимиялық реакцияларға қа­тысатын ақуыздық табиғаттағы биокатализатор болып табылады. Фермент немесе энзим (лат. fermentum – ашу; грек. en – ішінде, zim – ашытқы; 19 ғ. Ван Гельмонт ұсынған) алғашқыда ашыту үдерістерін­де анықталған зат. Энзимология, ферментология – ферменттерді зерттейтін ғылым саласы. Ол басқа ғылымдармен: биология, генетика, фармакология, химиямен тығыз байланысты. Ферменттердің қызметі туралы алғашқы ғылыми еңбекті Кирхгофф (1814) жариялады. Кейін ашу үдерісі ашытқы жасушаларында ғана өтеді деген ұйғарым жасаған Л. Пастерге (1871), Либих фермент­тер жасушалардың өмір сүруіндегі пайда болған өнім, ол жасушада да, олардан бөлек те қызмет атқарады деген қарсы пікір білдірді. Либихтің ғылыми көзқарасы М. Манассейна (1871), Бухнер (1897) зерттеулерінде эксперимент жүзінде дәлелденді. Жасушаларда синтезделген ферменттер өзіне тән арнайы қызметтер­ін организмнің барлық мүшелерінде атқарады. Ферменттік қасиет, негізінен глобулалық құрылымдағы ақуыздарға тән екені белгілі. Бірақ, қазіргі кезде кей­бір фибриллалық ақуыздар да (актин, миозин) катализдік белсенділік көрсететіні анықталды.
Line 22 ⟶ 14:
Ферменттер өз әсерін өте аз мөлшерде катализаторға ұқсас жүргізеді. Фермент өзінің әсер етуші заты – субстратпен (S) ферменттік реакция жүргенде фермент-субстраттық кешен (аралық зат) түзеді. Бұл кешеннің қызметі өте күрделі, ол субстрат пен фермент молекулалары конформациясы мен энергиясын және химиялық байланыстарын өзгертеді. Реакция өткен соң фермент-субстраттық кешен жаңа қалыпқа ауысып, фермент-реакция өнімі кешеніне айналады. Содан кейін ол фермент және реакция өніміне (Р) жекеленіп бөлінеді: S + E → S·E → EP → E + P
Ферменттердің ка­та­ли­здік ерекшелігіне келесі қа­си­ет­тері жатқызылады: а) Фермент өздігінен жаңа ре­ак­ция жүргізбейді. Ол тек тер­модинамикалық мүмкін реакци­яны ғана жүргізеді. Реакция барысында активтендіру энергиясы төмендейді. 2-суретте көрсетіл­гендей, реак­ци­я­ның үлкен кедергі энергиясын сатылап бөліп, төмендету және активтендіру энергиясын жоғарлату арқылы реакция жылдамдығын жоғарлатады. б) Фермент басталған реакцияның бағытын өз бетінше өзгерте алмайды. Ол бір ғана реакция өнімі түзілуі бағытында жұмыс істейді. Мысалы, глюкокиназа глюкозадан тек глюкоза-6-фосфат түзілуін жүргізеді. в) Фермент қатысатын реакция қайтымды болса, ол реакцияны екі бағытта да жүргізе алады. Мысалы, көмірсулардың гликолиздік ыдырауына қатысатын фосфогексо-изомераза, альдолаза, фосфоглицерат-киназа, фосфоглицератлидаза және т.б.
 
'''Ферменттер келесі қасиеттермен сипатталады:'''
• Барлығы да глобулярлы нәруыздар болып келеді.
• Ферменттер туралы ақпарат басқа нәруыздар сияқты ДНҚ-да кодталған.
• Ферменттер катализаторлардың қызметін атқарады.
• Ферменттердің болуы реакцияның соңғы өнімнің табиғаты мен құрылымына әсер етпейді.
• Ферменттер эффективті жұмыс жасайды, аз мөлшері субстраттың көп мөлшерін өнімге айналдырады. Мысалы, бір каталаза ферментінің молекуласы қалыпты дене температурасында бір секунд аралығында 600 мың сутегінің асқын тотығының молекуласын су мен оттегіге ыдыратады. Орташа алғанда ферменттер бір секунд ішінде 1000 жуық реакцияларды катализдейді. Катализаторларсыз реакциялар миллион есе баяу жүретін еді.
• Ферменттер жоғары және арнайы маманданған, бір фермент бір ғана реакцияны катализдейді. Мысалы, амилаза тек крахмалды глюкозаға дейін катализдейді.
• Ферментпен катализдейтін реакция қайтымды болып келеді.
• Ферменттердің белсенділігі рН пен температуға тәуелді, субстрат пен ферменттің концентрациясына тәуелді.
• Фермент молекуласында белсенді орталық бар, субстратпен реакцияға түседі. Бұл орталық белгілі формасы болады.
 
== Ферменттердің құрылысы==
Тірі организмде жүретін барлық процестер ферменттердің қатысуымен атқарылады. Олардың әсерімен қорек құрамындан күрделі заттар қарапайым қосылыстарға ыдырап, соңынан олардан осы организмге тән макромолекулалар түзіледі.
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Ферменттер» бетінен алынған