Сырдария: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
|||
30-жол:
}}
'''Сырдария''' — [[Орталық Азия]]дағы [[өзен]]. Ол кейде [[көне грек тілі]]ндегі {{polytonic|ὁ Ιαξάρτης}} деген аты бойынша '''Яксарт''' деп аталады. Өзеннің грекше аты [[көне парсы тілі]]ндегі '''Yakhsha Arta''' («Үлкен маржан») деген сөз тіркесінен бастау алады, бұл өзеннің суының түсінен пайда болған. Ортағасырлық мұсылман жазбаларында өзен жұмақтағы төрт өзеннің бірінің атымен «Сейхун» (سيحون) деп аталған. [[Әмудария]] өзені болса «Жейхун» деп аталған, бұл жұмақтағы төрт өзеннің тағы бірінің аты. Қазақстанда жергілікті тұрғындар оны күнделікті тілде «Дария» деп атайды.
[[Парсы тілі]]нен келген Сырдария атауы ежелден бері қолданылып келеді. Батыс елдеріндегілер болса 20-шы ғасырға дейін бұл өзенді '''Яксарт''' атауымен атап келді. [[Ескендір Зұлқарнайын]]ның жаулап алған жерлерінің солтүстік шекарасы Сырдария өзені арқылы өтті. [[Грек]] тарихшыларының айтуы бойынша, Ескендір б.з.д 329 жылы [[Александрия Эсхата]] («Ең алыстағы Александрия») деген қаланың негізін қалаған. Ол қала қазір [[Худжанд]] деп аталады.
Өзен [[Қырғызстан]] мен шығыс [[Өзбекстан]]дағы [[Тянь-Шань таулары]]ндағы екі өзеннің: [[Нарын өзені (Қырғызстан)|Нарын]] және [[Қарадария өзені|Қарадария]] өзендерінің қосылуынан бастау алады да, 2,212 км қашықтықта орналасқан [[Арал теңізі]]не барып құяды. Сырдария өзенінің алабы 800 000 шаршы километрді құрайды, бірақ су іс жүзенде соның тек 200 000-ынан ғана жиналады. Оның біржылдық теңізге құюы — 28 км³ ғана, бұл
Сырдария өзенінің суы Орталық Азиядағы ең құнарлы мақта өсіретін аймақтарды суғаруға және оның бойындағы [[Қоқан]], [[Худжант]], [[Түркістан]] және [[Қызылорда]] қалаларын сумен қамтамасыз етуге қолданылады.
Line 44 ⟶ 42:
[[Гай Лэ Стрэнж]]дің «The Lands of the Eastren Caliphate» (Шығыс Халифат елдері) атты кітабы Сырдария өзені жайлы мәліметтер келген. Сырдарияның Шаш деп аталғандығын жазған. Жергілікті халық Шаш өзені десе әл-Мустауфа 14 ғасырда Моңғолдар оны Гүлзариян деп атайтын еді дейді. Арабтар Сейхун деп атаған . Ал түріктер Сырдария немесе Сырсу деп атаған. Бартольдтің «Орта Азиядағы Түріктердің тарихы» атты кітабының 53 бетінде Сырдария өзені жайлы мәліметтер келген . Абу әл-Ғазида осылай атаған. Ибн Хауқал Сейхун өзені түрік елдерінен шығып ағады деп айтқан. Ибн Хауқалдың айтуынша таудан аққан бұл өзен Арал теңізіне барып құяды. Араб саяхатшылары Сейхун Жейхун өзені секілді, онда кемемен жүзуге болады дейді. Қыс мезгілдерінде ұзақ уақытқа өзеннің бетінде мұз қатады. Осы себепті өзеннің үстінен арбалар жүре беретін .
Сырдария мен [[
==Сырдарияның төменгі ағысы==
Сырдарияның төменгі ағысындағы өңірдің геологиясын, геоморфологиясы мен бедерін, климатын, өсімдігін, топырағын, [[жер]] бетіндегі және жерасты [[су]] қорларын, Арал теңізінің экология-географиялық жағдайын, теңіздің тартылу себептерін, шаруашылық салаларының (егіншілік, мал өсіру, балық өндірісі) дамуын, суармалы жердің мелиоративтік күйін, қоршаған орта нысандарының химиялық заттармен ластануын талдаған әдебиеттерге шолу жасалды.
Line 51 ⟶ 50:
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
== Сілтеме ==
|