Астрономия: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: центрі → орталығы (3) using AWB |
ш clean up, replaced: Бағдад → Бағдат (2) using AWB |
||
30-жол:
=== Әлемнің геоцентрлік жүйесі' ===
[[Сурет:CD009-Richer_Guyane.jpg|thumb|right|400px]]
Астрономияның алғашқы жетістіктерін б.д. ІІ ғасырда Александрия астрономы Клавдий Птоломей қорытындылады. Ол жасаған дүниенің геоцентрлік жүйесі бойынша қозғалмайтын Жерді айнала Ай, Меркурий, Шолпан, Күн, Марс, Юпитер, Сатурн мен «жылжымайтын жұлдыздар сферасы» қозғалып жүретін болды. Көптеген ғасырлар бойына шіркеу дүниенің геоцентрлік жүйесін қолдап келді, өйткені шіркеу оқуының өзінде Жер «Ғаламның орталығы» болып саналды. Птоломейдің дүние жүйесі Ғаламның құрылымы жөніндегі мүлдем қате түсінікке негізделгенімен , қанше дегенмен де ол аспан шырақтарының көрінерлік қозғалысының көптеген ерекшеліктерін, соның ішінде ғаламшарлардың тұзақ тәрізді қозғалысының мәнісін түсіндірді. Бұған Птоломей әрбір ғаламшардың қозғалысын бірнеше бірқалыпты қозғалыстар үйлесімі ретінде қарастыра отырып, көз жеткізді. Мысалы, ғаламшар Жерді айнала қозғалып қана қоймайды, оның өзі де Жерді айнала қозғалатын нүктенің маңайында қозғалады деп есептелді. Птоломей жасаған кестелер аспандағы ғаламшардың орындарын алдын ала анықтауға мүмкіндік туғызды. Бірақ уақыт өте келе астрономдар бақыланып отырған ғаламшардың орындары мен оның алдын ала есептелген орындарында айырмашылық бар екенін байқады. Ғасырлар бойы астрономдар Птоломейдің жүйесі қажетті деңгейге дейін жетілмеген деп, оны жетілдіре түсу жолында әрбір ғаламшар үшін дөңгелектік қозғалыстардың жаңа үйлесімдерін енгізді. 9 ғасырда Халиф Мамунның нұсқауы бойынша
=== Дүниенің гелиоцентрлік жүйесі ===
48-жол:
* Б.з.б.3 ғасырда [[Александрия]] ғалымы Эратосфен Жердің мөлшерін анықтаған.
* Б.з.б.2 ғасырда [[Гиппарх]] Жер дүниенің ортасында қозғалмай тұрады деп есептеп, планеталардың қозғалу теориясын жасаған. Ол ''1022 жұлдыздың'' каталогын ұсынды. Ежелгі қазақ даласын мекендеген халық жұлдыздар мен шоқжұлдыздардың орны бойынша жыл мезгілдері мен жер тараптарын айыра білген.
* 9-шы ғасырда [[Халиф Мамунның]] нұсқауы бойынша [[
* 11 ғасырда [[Бируни]] Жердің қозғалуы мүмкін деген идея айтқан.
* 13 ғасырда [[ат-Туси Оңтүстік Әзербайжанда]] обсерватория салдырып, планеталар қозғалысының жаңа кестесін жасады. Осы ғасырда [[Пекинде]] де обсерватория салынды.
| |||