Құмырсқалар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[File:Meat eater ant nest swarming.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Құмырсқа]]''.]]Құмырсқа (Formіcіdae) — [[жарғаққанат]]тылар отрядының бір тұқымдасы. Құмырсқа жер шарында кеңінен таралған, тек Қиыр Солтүстікте және [[Антарктида]]да ғана кездеспейді. Құмырсқаның 10 мыңдай түрі бар. Олардың көпшілік түрлері [[тропик]]тік аймақтарда кездеседі. Денесі бас, көкірек және құрсақтан тұрады. Басы үлкен, жақтары жақсы жетілген, ауыз аппараты кеміргіш. Көкірек бөлімі жіңішке, онда үш жұп аяқтары жақсы жетілген. Құрсақ бөлімінің 1- және 2-сегменттері жіңішке сабақшаға айналған, ал қалғандары ірі. Көпшілік түрлерінде құрсақ бөлімінде шаншары мен улы бездері жақсы дамыған, улы бездерінен бөлінетін сұйықтық — [[құмырсқа қышқылы]] деп аталады. Құмырсқалар, көбіне топтанып (10 — 100 мың құмырсқа бірігіп), арнайы илеу жасап, тіршілік етеді. Әрбір илеуде аталық, аналық, “жұмысшы” және “жауынгер” құмырсқалар болады. [[Жыныс]]тық тұрғыдан жетілмеген топтары — жұмысшы құмырсқалар деп аталады. Олар илеудегі [[дернәсіл]]дерді, аналық құмырсқаларды қоректендіреді, ауаның алмасуын, ылғалдың бір қалыпты болуын қамтамасыз етеді. [[Аталық]] құмырсқалар шағылысып болғаннан кейін өледі. [[Аналық]] құмырсқалар ұрықтанғаннан кейін қанаттарын жойып, тек ұрпақ жалғастырады, олар кейде 20 жылға дейін өмір сүреді. Аналық құмырсқадың дене тұрқы ірі. Бір илеуде бір, кейде бірнеше аналық құмырсқа кездеседі. Құмырсқадың “құртқа” ұқсас ақ дернәсілдері алғашында әлжуаз, аяғы жоқ, көзі жұмулы болады. Дернәсілдерінің дамуы үшін жылу мен ауа ылғалдылығының маңызы зор. Жұмысшы Құмырсқалар дернәсілдерді күндіз илеудің жоғары қуыстарына, түнде төменгі қуыстарына үнемі тасып, қолайлы жағдайлар жасап отырады. Әрбір илеудегі құмырсқа топтарының бір-бірімен қарым-қатынасы негізінен өздерінен бөлетін ерекше химиялық заттар — [[феромон]]дар арқылы реттеледі. Олардың иіс, дәм сезуі өте жақсы дамыған. құмырсқалар илеуін қураған [[өсімдік сабақтары]] мен жапырақтарының қалдықтарынан жасайды. Тропиктік аймақтарда илеу жасамай жеке дара тіршілік ететін құмырсқалардың түрлері де бар. Негізгі қорегі басқа жәндіктер, олардың дернәсілдері және өсімдіктердің жапырақтары мен тұқымдары, шырындары. Бір илеудегі құмырсқалар тәулігіне 10 — 30 мыңдай жәндіктерді жояды. Қазақстандық ғалым [[П.И. Мариковский]] Жетісу өңірінің шөлді аймақтарында кездесетін құмырсқаның 41 түрінің тіршілік әрекетін, илеуінің құрылыс ерекшеліктерін, дамуын, қоректенуін, табиғи жағдайларға бейімделуін, бір-бірімен қатынастарын жан-жақты зерттеген. Құмырсқалардың адам денсаулығына пайдасын көп халықтар ерте кездерден-ақ білген. Аяғы ауыратындар кей жағдайларда құмырсқа илеуіне аяғын салып құмырсқаға шақтырған. Мысалы, [[Қытай]]да бұдан 5 мың жыл бұрын жазылған “[[Бың Цау Гаң Му]]” кітабында құмырсқаның қасиеті туралы қызықты деректер келтірілген. Құмырсқа денесінде 70-тен астам [[микроэлемент]], 20-дан астам амин қышқылы,[[ витаминдер ]]бар. Қазіргі кезде Қытайда құмырсқадан аса бағалы азықтық, дәрілік қасиеті бар [[препарат]]тар дайындалады. құмырсқаларға жүргізілген зерттеулер нәтижесінде олардың жұқпалы аурулармен ауырмайтындығы анықталған. құмырсқадан алынатын дәрілер буын ауруларын, [[қант диабеті]]н емдеуде, қан қысымын реттеуде қолданылады. [[ңтүстік Азия]] елдері, [[Мексика]] тұрғындары құмырсқаны тағам ретінде де пайдаланады.