Атом: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

! bgcolor=gray | '''''Helium atomАтом'''''

! bgcolor=gray | ClassificationКлассификациясы

! bgcolor=gray | PropertiesҚасиеттері

| [[atomic mass|MassАтомның rangeмассасы]]: || 1.67{{e|-24}} to 4.52{{e|-22}} [[g]]

| [[Electric chargeЗаряды]]: || zeroоң (neutral),да orтеріс [[ion]]те chargeемес

'''Атом''' ({{lang-grc|ἄτομος}} - бөлінбейтін) заттарды құрайтын элементтердің өзіне тән химиялық қасиеттерін сақтайтын ең кіші бөлшегі. '''''Атом''''' – бүтіндей алғанда ''зарядсыз, бейтарап'' бөлшек. Ол ортасында өзінен радиусы ''10⁴ -10⁵'' есе кіші көлемді алып жатқан оң зарядты [[ядродан]] және оны айнала қозғадып жүрген теріс зарядты [[электрон]]дардан тұрады. Атом өзінің сыртқы бір немесе бірнеше электрондарын жоғалтқанда ''оң'', ал сырттан электрон қосып алғанда ''теріс'' [[ион]]ға айналады. Атомның сызықтық өлшемдері ~ ''10^-8 см'', көлденең қимасының ауданы ''~10^-16 см²'', көлемі ''~10^-24 см³''. Борлың атом теориясында ең қарапайым атом – [[сутегі атомы]]. Оның радиусының дәл белгілі бір мәні бар және ол мүмкін болатын ең кіші айналу орбитасының радиусы шамасына тең: ''a''=0.53 * 10^-8 см (''дәлірек, 0.52917*10^-8 см''). Атомның массасы, негізінен оның ядросының массасына тең және ол массалық санға (''А''), яғни [[протондар]] мен нейтрондардың[[нейтрон]]дардың жалпы санына (''нуклондардың жалпы санына'') пропорционал болып ұлғаяды. Өйткені атомдағы электронның массасы (''0.91*10^-20 г'') бір протонның немесе нейтронның массасынан (''1.67*10^-24 г'') 1.840 есе аз. Сондықтан атомның ауырлық центрі ядроға дәлдей келеді. Атом массасы ядро массасымен ондағы электрондар массаларының дәл қосындысына тең емес. Олардың арасындағы айырым атомның байланыс энергиясын анықтайды. Атомның ішкі энергиясының тек дискретті (үздікті) мәндері болады. Оның ең төменгі деңгейі атомның негізгі күйі ''E''₁ (''ол ең тұрақты, шексіз ұзақ өмір сүретін күйі''), ал жоғарғы энергия деңгейлері қозған күйлер ''Е''_''і'' (''і''=2, 3, …) деп аталады, (''ол аз өмір сүреді''). Қозған күйден ~''10^-8 сек''. ішінде атом негізгі күйге ауысып отырады. Осындай ауысу кезінде атомға осы екі деңгейінің айырымына тең (''hν''=''E''_''ν''-''E''₁, мұндағы ''h'' – Планк тұрақтысы, ''ν'' – ұшып шыққан сәуле квантының жиілігі) сырттан энергия берілуі не шығарылуы шарт. Атом энергиясының дискретті квантталуы оның құрамындағы бөлшектердің толқындық қасиетінің болуынан. Атомның осындай қасиеттерін [[кванттық теория]] ғана толық түсіндіре алады. Бұл теория бойынша атомдағы электронның күйі 4 кванттық санмен анықталады. Олар: электрон энергиясын анықтайтын бас кванттық сан (''n''), атомның осындай импульс моментін анықтайтын орбиталық кванттық сан (''l''), ал (''l'')-дың берілген оське түсірілген проекциясын анықтайтын магниттік кванттық сан (''m'') және электронның ішкі спинін анықтайтын кванттық сан (m_s). Осы 4 кванттық сан мен [[Паули принципі]] атомдағы электрондардың барлық күйлерін сипаттайды. Сонымен бірге кванттық теорияда микробөлшектердің сол 4 кванттық сан анықтайтын күйлерін толқындық функциямен (''φ'') өрнектейді. Ол функцияның квадраты (|''φ''|²) бөлшектердің кеңістік нүктелерінде болу ықтималдығын білдіреді. Кеңістіктегі электрон бұлтының тығыздығы осы ықтималдыққа[[ықтималдық]]қа пропорционал. Кванттық[[Квант]]тық сандардың мәндеріне сәйкес атомдардағы қабықшалар мен қабаттар рет-ретімен толтырылып отырады. Осылайша элементтердің [[Менделеев кестесіндегікестесі]]ндегі орны анықталады. ''Алдымен ең кіші'' n=1 қабат толтырып, онда болғаны 2 электрон ғана орналасады. ''Онан кейін'' ''n''=2 қабат толтырылғанда ядроның заряды өсуіне сәйкес қабаттар ядроға жақындай түседі. 1-қабат 1s қабықшадан, 2-қабат 2''s'', 2''p'' қабықшалардан, 3-қабат 3''s'', 3''p'', 3''d'' қабықшалардан, т.с.с. тұрады. Әр қабат элементтің периодын анықтайды. Осы период элементтердің химиялық[[химия]]лық, оптикалық[[оптика]]лық, электрлік[[электр]]лік, және магниттік[[магнит]]тік қасиеттерінің қайталану периоды болып табылады. Осы периодтылық атомның ең сыртқы электрон қабықшаларының қасиетімен анықталады. Мұндай периодтылық иондар қасиетінде де сақталады. Атомның орбиталарында 2 не одан да көп электрондар қозғалып жүрсе, онда мұндай күрделі атомдардағы электрондардың өзара әсерлесуін де еске алу керек. Ол әсерлесулер тек электр статикалық ғана емес, орбиталық магниттік моменттер мен бөлшектердің өзінің ішкі магниттік моменттері де өзара әсерлесуі мүмкін. Мысалы, [[гелий]] атомындағы ''2 электронның'' негізгі күйдегі әсерлесу ''энергиясы 78.98 эВ.'' Көп электронды атомдар құрылысын зерттегенде бұларды есепке алып отырады. Сонымен бірге әр электронның орбита бойымен қозғалысында туатын электр магниттік өрісі мен электронның ішкі магниттік моменттерінің әсерлесуі де қосымша байланыс энергиясын тудырады. Осының нәтижесінде атом спектрлерінде нәзік түзілісті, ал электрон мен ядроның магниттік моменттерінің өзара әсерлесуінен аса нәзік түзілісті көреміз. Қазіргі замандағы кванттық электр динамикасында атом электрондарының вакуум құрамындағы виртуалды'''виртуал'''ды бөлшектермен әсерлесуін де есептеп атом құрылысының мұнан да күрделі екеніне көз жеткізуге болады.<ref>Балалар Энциклопедиясы, II- том</ref>