Қазақстанның топырағы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Hardworking (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Hardworking (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
2-жол:
Солтүстік Қазақстандағы [[Батыс Сiбiр]] ойпатынан оңтүстіктегi [[Алатау]] өңiрлерiне дейiнгi аралық 1500 — 1600 км, Батыстағы [[Атырау]] алқабынан [[Алтай]] тауларына дейiнгi 3000 км-ге жуық өңiрлердi әр түрлi топырақтар жамылғысы басқан. Бұл [[топырақ]] жамылғысының әр аймақтарда түзiлiп, орналасуы географиялық белдемдiлiк заңына байланысты. Мысалы, Қазақстанның 86% жерiн алып жатқан жазық алқаптарында климаттың, топырақтың солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгеруi көлденең белдемдiк заңына сәйкес өзгерсе, Қазақстанның 14% жерiн алып жатқан оңтүстік, [[оңтүстік]]-шығыс [[таулы]] алқаптарында — тiк белдемдiк (биiктiк белдеулiк) заңына сәйкес болады.
[[Сурет:Terra Rossa.jpg|right|thumb| alt=A.|270 px|[["Топырақ"]]]]
Жазық алқап топырағы. Ауданы 235 млн. га. Қазақстанның жазық аймақтарында солтүстіктен оңтүстікке қарай мынадай топырақ
*
[[Сурет:Soil profile.jpg|thumb|left| alt=A.|270 px|[["Топырақ құрамы"]]]]
* осы белдемнен оңтүстікке қарай'''[[даланың қара топырақты белдемi]]''' (Жалпы Сырттан Ертiс өңiрi жазықтығына дейiн 2000 км-ге созылған) жалғасып жатыр. Аумағы 25,7 млн. га, оның 15 млн. га-сы жыртылған жерлер, негiзiнен астық дақылдары егiледi. [[Қара
* Республиканың оңтүстік бөлiгiндегi шөлдi белдемге дейiнгi орталық аймақты құрғақ-далалы және шөлдi-далалы '''[[қара-қоңыр топырақ]]ты белдем''' алып жатыр. Аумағы 90,5 млн. га, яғни республика жерiнiң 33,2%-ы. Мұнда солтүстіктен оңтүсттікке қарай 3 белдем аралығына бөлiнедi: күңгiрт қара-қоңыр топырақты белдем аралығы — қоңыржай қуаң дала, мұнда жыл сайын егiннен тұрақты өнiм алынбайды. Топырақтағы қара шiрiк мөлшері 3 — 4%-дай. Аумағы 27,7 млн. га. Топырақ құнары жап-жақсы болғанымен құрғақшылық әрбiр 3 — 4 жылда бiр қайталанып болып тұрады. Соңғы 10 жылда бұл белдем аралығындағы жыртылған жер көлемi оларды пайдаланудың тиiмсiздiгiнен, бұрынғы 10 млн. га-дан 3 — 4 млн. га-ға азайтылған; жай қара-қоңыр топырақ орын алған алқаптың аумағы 24,4 млн. га. Топырақтың беткi қабатындағы қарашiрiк мөлш. 2 — 3%. Құрғақшылық кейде жыл сайын, кейде 2 жылда бiр рет қайталанады, сондықтан суарылмайтын егiншiлiкпен айналысу тиiмсiз, ал суару үшiн тұрақты су көздерi жоқ. Тың игеру кезiндегi асыра сiлтеушiлiкпен бұл белдем аралығында астық үшiн игерiлген 4 — 5 млн. га жерге соңғы 10 — 12 жылда егiс егiлмейтiн болды, тек аз ғана малазықтық жем-шөп егiлетiн жерлер қалдырылды. Мұнда соңғы жылдары тек мал өсiрiледi; ашық қара-қоңыр топырақты белдем аралығы — өте қуаң [[шөл]] ([[шөлейт]]) дала, негiзiнен мал шарушылығына жарамды. Аумағы 38,4 млн. га.
[[Сурет:Waste July 2010-2.jpg|right|thumb| alt=A.|220 px|[["Әр түрлі топырақтардың классификациясы"]]]]
* '''[[Шөл дала белдемi]]нiң''' аумағы 119,4 млн. га, немесе республика аумағының 44%-ы. Мұнда 2 белдем аралығы бар. [[Қоңыр
32-жол:
* тау етегіндегі '''[[шөлді-далалы белдеу]]'''теңіз деңгейінен 450 – 750 м (кейбір аймақтарда 300 – 1000 м) биіктікте орналасқан. [[Тянь-Шань]] тау етектерінде негізінен сұр, Батыс Тянь-Шань тау етегінде сұр-қоңыр, [[Солтүстік Тянь-Шань]] мен [[Алтай]] таулары етектерінде ашық қара-қоңыр топырақ таралған. Бұл жерлерде суармалы және тәлімі егіншілік және мал шаруашылығы дамыған.
* '''[[Аласа таулы дала белдеуі]]''' – әр түрлі таулы аймақта 600 – 2200 м биіктікте орналасқан алқап. [[Алтай]] мен Солтүстік Тянь-Шаньда таудың күңгірт қара-қоңыр және қара топырағы таралған. Ал Батыс [[Тянь-
* '''[[Орташа таулы орманды-далалы және шалғынды-орманды белдеулері]]''' әр түрлі таулы аймақтарды 1000 – 2500 м-ге дейінгі деңгейді қамтиды. Негізінен таудың шайылған, сілтісіз қара топырақтары мен орманның сұр топырақтары және таулы-шалғынды топырақ тараған. Батыс Тянь-Шаньда таудың қоңыр, Алтайда күлгін топырақтар түзілген. Жайылымы – шүйгін, [[орман]] шарушылығы жақсы дамыған.
* '''[[Биік таулы альпілік, субальпілік шалғынды және қарлы-мұзды белдеулері]]''' [[Батыс Тянь-Шань]] мен [[Алтай]] аралығындағы биік таулы аумақтардың 1800 – 3800 м кейде одан да биік деңгейлерді алып жатыр. Топырағы альпілік, субальпілік, шалғынды-шымды. Көпшілік жері топырақсыз тасты шыңдар мен мәңгі мұз, қар басқан шыңдардың үлесіне тиеді. Шалғынды жерлері – жазғы жайлау ретінде пайдаланылады.
|