Жеті жарғы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Жеті жарғы''' – ''[[Тәуке хан]] (1678 – 1718) тұсында қабылданған қазақ халқының дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдарының жинағы.'' 17-ғасырда қазақ хандығының ыдырау қаупінің тууына байланысты Тәуке хан елдің ауызбірлігін арттыратын шаралар қарастырып, хандық билікті нығайтуға күш саладысалды. Қазақ қоғамының дамуы мықты билік пен бірлікті қамтамасыз ете алатын жаңа заңдар жүйесін қажет етті. Осы ретте [[Тәуке хан]] бұрыннан қалыптасқан дәстүрлі әдеп-ғұрып заңдары мен өзінен бұрынғы хандардың тұсында қабылданған “[[Қасым ханның қасқа жолы]]” мен “[[Есім ханның ескі жолы|Есім ханның ескі жолын]]н”” одан әрі жетілдіру арқылы жаңа заң жүйесін жасауға тырысты. Үш жүздің игі жақсылары мен билерін жинап, оның ішінде атақты [[Төле би]], [[Қазыбек би]], [[Әйтеке би|Әйтеке билер]] бар, [[Күлтөбе|Күлтөбенің]] басында “[[Тәуке ханның Жеті жарғысы]]” деген атауға ие болған заңдар жиынтығын қабылдады. Жеті жарғыға сүйенген қазақ билері ел ішіндегі дау-жанжалдар мен саяси маңызы бар мәселелерді тиімді шеше алды. Жаңа заң жүйесі қазақ халқының өмірлік мәселелерін барлық жағынан қамтыды, соның нәтижесінде Тәуке ханның билік еткен тұсы Қазақ хандығының барынша күшейіп, дәуірлеген кезі болды. Жеті жарғыдан кейін арнайы атаулы заң жүйесі жасалмағандықтан және Жеті жарғының өзі талап, тілекті қанағаттандырарлық деңгейде болғандықтан, оның көптеген жол-жобалары мен қағидалары 20-ғасырдың басына дейін қолданылып келді. (Мысалы, бұл қағидаларға [[Абай]] да үлкен мән бергені және кезінде өзі жасаған заң жобасында ескергені белгілі.) Жеті жарғы, қазақтың ұлттық шешендік өнеріне сай, негізінен, [[афоризм|афоризмдерден]], [[мақал-мәтел|мақал-мәтелдерден]], қанатты сөздерден құралған. ОндаБұл жержүйені дауы,мазмұндық-кезеңдік отбасыжағынан “Қасым ханның қасқа жолы” мен “Есім ханның ескі жолына” негізделген және некеТәуке заңыханның өз дәуіріне, қылмыссаясатына пенсай құненгізілген дауына,өзгерістер ұрлық-қарлықдеп үшке бөлуге болады. Жеті жарғының толық нұсқасы сақталмаған. Кейбір үзінділері К.Шүкірәлиевтің (1804), тонаушылыққаЯ.Гавердовскийдің және(1806), куәлікА.Левшиннің ету(1832) менжазбаларында анткезігеді. беруОлардан рәсімдерінебасқа орайН.Гродеков, Л.А. қалыптасыпСловохотов, тұжырымдалғанА.П. қазақтыңЧулошников ұлттықтәрізді әдепорыс ғалымдарының зерттеулері мен айтқан ой-ғұрыппікірлері заңдарышежіреші Ә.Қайнарбайұлынан алынған нұсқаға жақын келеді. Аталған нұсқада Жеті жарғының аталуы Тәуке хан енгізген жеті өзгеріске байланысты деген тұжырым жасалынған. Бұл өзгерістерде [[төре|төрелер]] мен [[қожа|қожаларға]] ерекше [[құқық]] беру арқылы билікті нығайту мақсаты көзделгені көрінісайқын тапқанбайқалады.