Жатыр: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Automated import of articles |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
{{Қорық аймақ | name =ЖАТЫР | image =Сурак.jpg|200px| caption =| location = [[Қазақстан]]| area = | established =| governing_body = | world_heritage_site =| website =}} '''Жатыр ''' (uterus) — адамның және жануарлардың ұрық дамитын аналық жыныс мүшесі. Адам Ж-ы кіші жамбас қуысында орналасады. Ж. денесі алға қарай иіліп, жатыр мойнымен доғал бұрыш жасайды. Оның сырт пішіні алмұрт тәрізді. өз. 8 см, салм. 40 — 50 г. Ж-дың жоғ. жағы — Ж. денесі немесе Ж. түбі, төм. жағы Ж. мойны деп аталады. Ж. денесі: сыртқы — сір, ортаңғы — бұлшық етті, ішкі — шырышты қабаттардан, ал Ж. мойны қынаптан және мойын өзегінен тұрады. Ж-дың сір қабығы іш перденің бір бөлігі, Ж-дың алдыңғы және артқы жағын жауып жатады; бұлшық етті қабатының әйел босанған кезде маңызы зор, оның жиырылу қасиетінің салдарынан нәресте босану жолдарынан тез өтеді; Ж-дың шырышты қабатында етеккір айналымының барлық циклдік өзгерістері өтеді. Шырышты қабатқа енген ұрық, тоғыз ай бойы ана организмінен тиісті қоректік заттарды плацента арқылы алып, өсіп жетіледі (қ. Жыныс мүшелері). Ж. кейбір құрттар, буынаяқтылар, моллюскілерде және омыртқалы жануарлардың көпшілігінде — шеміршекті балықтар (акула) мен кейбір сүйекті балықтарда, қосмекенділерде, бауырымен жорғалаушыларда, барлық сүтқоректілерде болады. Тірі туатын жануарлар Ж-ында газ алмасу процесі жүреді және ұрық аналық организмнен қоректеніп дамиды. Омыртқасыз жануарлардың Ж-ы деп әр түрлі гомологтық органдарын атайды. Мыс., трематодтарда, таспа құрттарда — ішінде жұмыртқасы бар ұзынша канал тәрізді Ж., тікенбас құртта — қоңырау тәрізді Ж. болады. Ж-дың сүтқоректі жануарларда қос Ж. (клоакалыларда), дара Ж. (қалталыларда), екі бөлек екі Ж. (көптеген жыртқыштарда, жәндік қоректілер, кит тәрізділер, тұяқты жануарларда), ал дара қарапайым Ж. (қолқанаттыларда, приматтарда) болады. Жатыр аурулары, әдетте, Ж-дың қабынуы және Ж. ісіктері болып екі топқа бөлінеді. Жатырдың қабынуы жасанды түсіктен кейін немесе босанғаннан кейін шырышты және бұлшық етті қабаттары жараланып, іріңдеуінен болады. Бұл кезде әйелдің дене темп-расы 38 — 39С-қа дейін көтеріліп, қан тамырлары тарылып, жүрек соғысы жиілейді. Әйел безгек тигендей қалтырап, Ж-дың жиырылуы төмендейді. Ж. қуысынан ірің аралас, жағымсыз иісі бар сұйықтық бөлінеді. Ж-дың қабынуына: эндомиометрия, метроэндометрит, параметрит, т.б. жатады. Ж. қабынуының созылмалы түрі әр түрлі жұқпалы аурулардың (туберкулез, мерез, актиномикоз) асқынуынан болады. Ж-дың қабынуын емдеу үшін Ж. мойнының каналы және Ж. қуысын тазалап, түрлі антибиотиктермен жуады; антибактериалдық терапия қолданылады. Жатыр ісіктері де екі топқа (қатерсіз ісік, қатерлі ісік) бөлінеді. Қатерсіз ісіктің ең жиі кездесетіні — миома. Бұл бірыңғай салалы ет тінінен (жатыр, қарын, ішек, тері етінен) өседі. Ж. миомасы кезінде ұзақ уақыт қан кетіп, адамды анемияға шалдықтырады, қуықты, қуыққа келетін қан тамырларын, жүйке талшықтарын ісік басады. Ісік 30 — 35 жастағы әйелдерде пайда болып климакс мерзіміне дейін өсе беруі мүмкін. Миоманың түрі өте көп, өте жиі кездесетін түрі — Ж. фибромиомасы. Бұл ішкі секреция бездері қызметінің бұзылуынан пайда болады. Алғашқы кезде ауру белгісіз өтеді. Ауру асқынғанда кіндіктің төм. жағы шаншып ауырады. Етеккір мерзімі бұзылып, Ж-дан көп қан кетуі мүмкін. Ж. миомасы, Ж. фибромиомасы бар әйелдер, көбінесе, бала көтермей қалуы мүмкін. Сондықтан әр түрлі қабыну ауруларын өз мезгілінде емдеу керек; 30 жастан асқан әйелдер жылына 2 — 3 рет әйелдер консультациясына барып тексеріліп тұруы қажет. Ж-дың қатерлі ісігіне жатыр рагы, саркома, т. б. әйелдің жыныс мүшесінде кездесетін аурулар жатады (қ. Қатерлі ісік). Жатырдан тыс жүктілік — ұрықтың Ж-дан тыс дамуы.
|