Каспий маңы ойпаты: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Каспий Ойпаты дегенді Каспий ойпаты дегенге жылжытты |
Kyrmyzy gul (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
:'''Каспий ойпаты'''<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, IV-том </ref> – Каспий теңізін солтүстігінен доға тәрізді ораған ойпат.
*Солтүстігінде [[Жалпы Сырт қыраты]]мен, шығысында [[Үстірт]] және [[Маңғыстау]] тауларының етегімен, батысында [[Ергене қыраты]]мен шектеледі.
*Ұзындығы батыстан шығысқа қарай 1000 км-ден астам, ені 500 км-дей. Ауданы 200 мың км2. Негізінен, Қазақстан жерінде, батыс шеті Ресей аумағында.
*Абсолюттік биіктігі Каспий теңізі жағалауындағы –26 м-ден шет жақтарында 100 м-ге дейін көтеріледі.
*Бұрын теңіз түбі болған. Төрттік дәуірдегі теңіз трансгрессиялары кезінде теңіз дүниежүзілік мұхит деңгейінен 50 м жоғары көтеріліп, солтүстігінде [[Жигули таулары[[на дейін жеткен.
*Жер бедері теңізден қалған қалыңдығы 1 км-ге дейін жететін беткі қабаты құм, шөгінді саз жыныстары қабаттарынан қалыптасқан.
*Тегіс жазықтың үстінде жеке тұз күмбезді қыраттар кездеседі ([[Бесшоқы]], 60 м, [[Индер]], 56 м, [[Үлкен Боғда]], 152 м, тағы басқа).
*Ойпаттың теңіз жағалық бөлігінде батысында Кума өзеннің сағасынан, шығыста [[Жем]] өзенне дейін бэр төбешіктері таралған.
*Климаты тым континенттік. Қаңтардың орташа температурасы солтүстігінде –14С, Каспий теңізі жағалауында –8С. Абсолют минимумы –40С-қа дейін барады. Қар жамылғысы жұқа түскенімен, 4 – 5 ай жатады. Жазы ыстық, әрі құрғақ. Шілденің орташа темп-расы 22 – 24С. *Абсолют максимумы 40С-тан асады. Жылдық жауын-шашын солт-нде 250 мм-ден оңт.-шығысында 150 мм-ге дейін кемиді. Аңызақ жел жиі қайталанады.
*Өзен торы сирек.[[ Еділ]], [[Жайық]], [[Терек]] өзендері ғана Каспий теңізіне дейін жетеді. [[Қараөзен]], [[Сарыөзен]], [[Ойыл]], [[Сағыз]], [[Өлеңті]], [[Бұлдырты]], [[Қалдығайты]] жазда үзіліп қалады.
*Тұзды көлдер көп. [[Шөлейт]] және [[шөл]] аймақтарды қамтиды.
*Сортаң бозғылт қоңыр және қоңыр топырақ сипатты сор мен сортаң кең көлемде таралған. Солтүстігінде жусанды-бетегелі, оңтүсігінде жусанды-сораңды өсімдік басым.
*Жануарлардан ұсақ кемірушілер – саршұнақ, қосаяқ, аламан, тағы басқа жиі кездеседі. Еділ мен Жайықтың аралығындағы құмдарда [[ақбөкен]], [[қарсақ]] кездеседі. Еділдің атырауы су құстарына бай.
*[[Мұнай]], газ, ас тұзы кен орындары мол.
*Қар жамылғысының жұқа түсуі қысқы мал жайылымына қолайлы.
*Көлдете суару жемшөптен мол өнім алуға мүмкіндік береді.
*[[Еділ]] – [[Ақтөбе]] жайылмасында бау-бақша, техникалық дақылдар және күріш егіледі. Еділдің атырауында [[Астрахан қорығы]] орналасқан.
==Пайдаланылған әдебиет:==
<references/>
{{stub}}
{{wikify}}
[[санат: Қазақстан табиғаты]]
[[санат: Қазақстан географиясы]]
| |||