Жарық жылдамдығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

{{Қорық аймақ | name =ЖАРЫҚ ЖЫЛДАМДЫҒЫ| image =Сурак.jpg|200px| caption =| location = [[Қазақстан]]| area = | established =| governing_body = | world_heritage_site =| website =}}‎ '''Жарық жылдамдығы''' , с — ''кез келген электрмагниттік толқынның (оның ішінде жарықтың да) бос кеңістіктегі (вакуумдағы) таралу жылдамдығы; іргелі физ.физика тұрақтылардың бірі''. Ол кез келген физ.физика әсердің шектік таралу жылдамдығы әрі бір санақ жүйесінен екінші санақ жүйесіне көшкенде [инвариант|[инвариантты]] болады. Ж.Жарық ж-ныңжылдамдығының шамасы материалдық дененің массасы мен толық [[энергия|энергиясын]] байланыстырып тұрады. Санақ жүйесі өзгерген кезде координатты, жылдамдықты және уақытты түрлендіру Ж.Жарық ж.жылдамдығы арқылы өрнектеледі және ол көптеген қатыстардың құрамына енеді. Белгілі бір ортадағы Ж.Жарық ж.жылдамдығы (с) сәуленің түрліше жиіліктері () үшін түрліше мән қабылдайтын ортаның сыну көрсеткішіне (n) тәуелді болады: с()=c/n(). Бұл тәуелділік белгілі бір ортадағы монохромат емес жарықтың топтық жылдамдығы сол жарықтың фазалық жылдамдығынан өзгеше болуына әкеледі (вакуумдағы Ж.Жарық ж.жылдамдығы үшін бұл екі жылдамдықтың шамасы бірдей).
Тәжірибеде белгілі бір ортадағы Ж.Жарық ж-нжылдамдығын (с) анықтаған кезде әрдайым (арнаулы кейбір жағдайда болмаса) топтық жылдамдықты (немесе сигнал жылдамдығы не энергия жеткізу жылдамдығы деп аталатын) өлшейді. Ж.Жарық ж-нжылдамдығын тұңғыш рет 1676 ж.жылы, Юпитер серіктерінің тұтылулары арасындағы уақыт аралығының өзгеруі бойынша дат астрономы [[О.К. Ремер]] өлшеді (бақылау нәтижесінде с=215000 км/с болды). Оны 1728 ж.жылы жұлдыздардың жарық [[аберрация|аберрациясын]] бақылау кезінде ағылшын астрономы Дж.Брадлей растады. Кейін Ж.Жарық ж.жылдамдығы жер жағдайында да тәжірибе жасалып өлшене бастады (мыс., француз физигі [[А.И.Л. Физо]] 1849 ж.жылы с= =313300 км/с, француз физигі [[Ж.Б.Л. Фуко]] 1862 ж.жылы с=298000500 км/с, американ физигі [[А.Майкельсон]] 1926 ж.жылы с=2997964 км/с екендігін анықтады). Жарық көзі ретінде лазерлерді пайдаланып жүргізілген өлшеулер нәтижесінде Ж.Жарық ж-нжылдамдығын өлшеу дәлдігі жоғары көтерілді: с=299792,50,15 км/с. Қазіргі кезде Ж.Жарық ж-ныңжылдамдығының вакуумдағы мәні үшін ресми түрде с=2997924581,2 м/с мәні қабылданған. Әдеб.: Вафиади В.Г., Попов Ю.В., Скорость света и ее значеие в науке и технике, Минск, 1970.
==Сілтеме==
[[Санат:Ж]] [[Санат:Қазақ ұлттық энциклопедиясы]]