Жәндіктер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Жәндіктер''', немесе '''бұнақденелер''' немесе '''шыбын-шіркейлер''' ({{lang-la|Insecta}}) – [[буынаяқтылар]] типіне жататын [[омыртқасыз жануарлар]] класы.

 

 

Жәндіктер екі класс тармағына бөлінеді: алғашқы [[қанатсыз жәндіктер]] және [[қанатты жәндіктер]]. Қазақстанда 2 класс тармағына жататын 28 отряды 550-ден астам тұқымдасы бар. Бұлардың дене тұрқы бірнеше мм-ден (ең майдасы – [[трихограмма]] – 0,2 мм) – 33 см-ге дейін болады.

Жәндіктердің ең басты ерекшелігі – денесі бас, кеуде және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Денесін тығыз [[кутикула]] ([[эпителий]] клеткаларынан бөлінетін тығыз қабықша) жапқан. Басында екі күрделі [[фасеттік көздер]]і, қарапайым майда көзшелері, екі мұртшасы болады. Ауыз құрылысы қоректену әдісіне қарай: [[инеліктер]], [[тарақан]]дар, [[дәуіттер]], қоңыздардың аузы кеміруге; [[көбелектер]], шыбындардың аузы сұйық қоректі соруға; өсімдіктердің шырынымен және адамның, жануарлардың қанымен қоректенетін [[маса]], [[бит]], [[қандала]], [[цикада]], т.б. аузы шаншып-соруға бейімделген. Жәндіктердің кейбір түрінде аузы болмайды ([[бөгелек]], [[біркүндіктер]]). Үш бунақты (алдыңғы, ортаңғы және артқы) кеудесінде (әр буынында жұптан) алты аяғы болады, жәндіктердің ежелгі атының [[алтыаяқтылар]] (Нexapoda) деп аталуы осыған байланысты. Аяқтары жамбасша, [[ұршықбас]], сан, [[сирақ]] және табаннан тұрады. Жәндіктердің жүруге, жүгіруге ([[тарақан]], [[қоңыздар]]да, т.б.); секіруге ([[шегіртке]], [[шекшек]], [[бүргелер]]); жүзуге ([[жүзгіш қоңыздар]], т.б.); қазуға ([[бұзаубас]], т.б.); жемін ұстауға ([[дәуіт]], т.б.); гүл тозаңын жинауға ([[бал арасы]]) бейімделген аяқтары болады. Ортаңғы және артқы буынында бір-бір жұп қанаттары бар. Тек қосқанаттыларда артқы кеуде буынындағы қанаттары – [[ызылдауық]]қа айналған.

== Сыртқы сілтемелер ==

* [http://www.sciteclibrary.ru/ensiclopedy/inse/ Жәндіктер]

 

== Дереккөздер ==

<references/>

 

[[Санат:Жәндіктер]]