Байзақ ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Sultan bek (талқылау | үлесі) Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Байзақ ауданы ''' – облыстың оңт-ндегі әкімш. аудан. 1938 ж. құрылған. 1996 жылға дейін Свердлов ауданы болып аталды. Жерінің аум. 4,5 мың км2. Тұрғыны 70,0 мың адам (2002). Аудандағы 43 елді мекен, 14 ауылдық әкімш. округтеріне біріктірілген. Орт. – Сарыкемер а.
Аудан жерінің басым көпшілігі жазық, тек оңт-нде ғана Қырғыз Алатауының тау алды аласа қыраттары мен қырқалары орналасқан. Ауданның ең биік жері оңт-нде (1637 м). Солт-нде Мойынқұмның қырқалы-ұялы және шағылды құмды алқабы, орта бөлігінде Талас өз-нің аңғары жатыр. Жер қойнауынан фосфорит кені, құрылыс материалдары барланған. Климаты тым континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық, қуаң, солт-гі (Мойынқұм) аңызақты. Ауаның орташа темп-расы қаңтарда –6 – 9С, шілдеде 23 – 26С. Жауын-шашынның орташа жылдық мөлш. 150 – 300 мм. Аудан аумағынан Талас, Көделі өзендері және олардың салалары мен тармақтары оңт-тен солт-ке қарай ағады. Жерінің топырағы негізінен сұр, солт-нде құмды, оңт-нде (тау алды) бозғылт қоңыр топырақты. Оларда жусан, еркекшөп, көкпек, бұйырғын, күйреуік, жыңғыл, сексеуіл, өзен бойында қамыс, құрақ өседі. Жануарлардан қасқыр, түлкі, қоян, суыр, борсық, жабайы шошқа, ақбөкен, саршұнақ, аламан, құстардан дуадақ, құр, көкқұтан, қырғауыл кездеседі. Өзендерінде сазан, алабұға, шортан, шабақтың бірнеше түрі кездеседі.
Аудандағы халықтың негізін қазақтар құрайды (78,8%). Одан басқа 30-дай ұлт өкілдері тұрады. Б.а. облыстағы халықтың тығыз орналасқан аудандарының бірі. Халықтың орташа тығыздығы 1 км2-ге 15,5 адамнан келеді. Ірі елді мекендері: Сарыкемер (15,6 мың адам), Бурыл (5,0), Қызыл Жұлдыз (4,6), Түймекент (4,5), Құмжота (3,0), Байзақ (2,8), Талас (2,5), Кеңес (2,2), Мәдимар (2,1) және Жетібай (2,0). Аудандағы шет елдерден келген оралмандар саны 2757 адамды құрайды.
А. ш-на жарамды жерінің жалпы аум. 411,2 мың га (2001), оның ішінде жыртылған жері 63,8 мың га. А. ш-на пайдаланылатын жердің жалпы аум. 332,6 мың га, оның 69,5 мың га-сы шаруа қожалықтарына берілген. Жан басына шаққанда 1 адамға 5,9 га жерден келеді. Аудан аумағындағы шабындықтың аум. 6,6 мың га, жайылымы 339,3 мың га. А. ш-ндағы бүкіл жыртылған жердің (63,8 мың га), басым көпшілігіне (54,2%) бидай егілген. Жүгері 1,3 мың га жерді қамтыған. Көкөністер (3,1 мың га) мен майлы дақылдар (1,8 мың га) бүкіл егістіктің 10,7%-ын құрайды. Ауданда одан басқа қант қызылшасы (1124 га), картоп (400 га), жүзімдік (150 га) және жеміс ағаштары (166 га) отырғызылған (2001).
Аудан бойынша барлық шаруашылық категорияларын қоса есептегенде 2001 ж. 26,9 мың тонна астық алынған. Басқа а. ш. дақылдарының көрсеткіші төмендегідей: қант қызылшасынан 12,8 мың тонна, көкөністерден 47,6 мың тонна, 0,7 мың тонна майлы дақылдар, 3,4 мың тонна ет, 26,6 мың тонна сүт, жүн 281 тонна, жұмыртқа 18,7 млн. дана. А. ш. өнімдерінің көлемі 2,789 млн. теңге, оның ішінде: өсімдік ш-нда 1,724 млн. теңге, мал ш-нда 1064,3 млн. теңге. Ауданда 2001 ж. ірі қара мал саны 18499 бас болды, оның ішінде сиырлардың жалпы саны 10532 бас. Одан басқа 120,6 мың қой мен ешкі, 7,4 мың жылқы, 1,8 мың шошқа, 510 түйе және 205,3 мың құс болды.
Б. а. қант қызылшасы мен биязы жүнді қой, оларға қосымша астық, етті-сүтті мал, көкөніс, бақша, құс, жылқы өсіруге және омарта шаруашылығына маманданып келген. Бұрынғы 9 ұжымшар, 4 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, 2 құс ф-касы, 1997 жылдан әр түрлі саладағы шаруашылық субъектілеріне біріктірілген. А. ш-ның әр түрлі салаларында 1711 шаруашылық нысаны бар. Оның ішінде ӨК – 8, ЖШС-тер – 17, шаруа қожалықтары – 1686. Өнеркәсіптік кәсіпорындардың саны – 4, жол-құрылыс кәсіпорны – 1, көліктік кәсіпорындар – 3, коммуналдық шаруашылық кәсіпорны – 2, сауда және тұтыну кәсіпорындары – 1, әкімшілік-басқару органы және мекемелер саны – 26. Одан басқа банк, байланыс кәсіпорны, пошта, автоматтық телефон ст. (14), отын-энергет. кәсіпорындары (2) мен газ шаруашылықтары (2) т.б. бар. Шағын, жеке кәсіпорындар (229), базар, жанармай құю ст. (32), және 3 мыңға жуық автокөлік тіркелген (2001).
Әлеум. және мәдени-ағарту саласында Б. а-нда жалпы білім беретін 43 мектеп, 3 балабақша, 16 мәдениет үйлері мен клубтар, 20 кітапхана, стадион, 2 аурухана, емхана, 8 фельдш.-акушерлік пункт, 13 отбасылық-дәрігерлік амбулатория және 21 фельдш. пункттер халыққа қызмет істейді. Қоғамдық ұйымдардан: түрік мәдениет орт., корей мәдениет орт., әлеуметтік қорғау саласында «Парасат» қайырымдылық қоры, обл. «Қызыл крест» ұйымының бөлімшесі жұмыс істейді. Аудан аумағында 17 мешіт, 100-ден астам сәулеттік, археолог.-тарихи ескерткіштер орналасқан. Ауданда жол торабы жақсы дамыған. Жолдардың жалпы ұз. 636 км, оның ішінде қатты жабындымен (асфальтты) 334 км жол төселген, қиыршық тасты жолдың ұз. 114 км. Аудан орт. – Сарыкемер а-нан Таразға қ-на дейінгі қашықтық 12,5 км-ді құрайды.
<ref> ТАРАЗ энциклопедиясы, 3 том; </ref>
==Пайдаланылған әдебиет==
Line 6 ⟶ 13:
{{stub}}
{{wikify}}
| |||