Аға: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

 

Дәстүрлі қазақ қоғамында елеулі орын алатын аға мен іні сыйластығы - этностың қорғаныс [[механизм]]інің қалыпты, әрі ырғақты қызмет атқаруын қамтамасыз ететін әдеп нормалары және моральдық құндылықтар қатарында ағаның жөні де, жолы да үлкен деп есептеледі. Қазақ тәрбиесінде інінің қашан да өзінен жасы үлкен ағасын сыйлап, ақылын тыңдап, әдепті ілтипатты, ізетті болуы талап етіледі. Ағасы болса інісіне көмектесіп, қамқорлық көрсетіп жүреді. Ағалы-інілі адамдардың арасындағы қатынастың мұндай әлеуметтік ерекше мәні ''''ағасы бардың жағасы бар, ағa бардың тынысы бар;'' ''Үлкен тұрып кіші сөйлегеннен без, аға тұрып, [[іні]] сөйлегеннен без''''; ''''Ағаға қарап іні өсер, апаға қарап сіңілі өсер''''; ''''ағаның үйі ақжайлау''''; ''''Жеңім жаман болса да, жағам жақсы, өзім жаман болсам да, ағам жақсы''''; ''''Көп ақымақтың ағасы болғанша, бір ақылдының інісі бол'''' т.б. [[мақал-мәтелдер]]ден де аңғарылады. Бұл мақалдар туысқандар арасындағы өнегелі қарым-қатынасты, үлкенді-кішілі адамдардың өзара сыйластығы, қайырымдылық пен адалдығының нормалары тәрізді. аға - жасы кішілер үшін айбар, қорған, сүйеніш әрі мақтаныш. Қазақта өзінен үлкен деп сыйлап, құрметтеуге байланысты аға тұтты деп айту қалыптасқан. Әдеп (этикет) бойынша өзінің туған ағасына немесе ағасымен тұстас, жақсы көретін адамын құрметтеу мәнінде ''аға, ағажан, ағажай, ағатай'' сияқты атауыш қаратпалар қолданылады. Сондай-ақ, әпкелерінің, тіпті шешесінің де [[отбасы]]лық үрдісте қалыптасқан ахуал бойынша аға атап кететін жайт, және ағаны ''тәте'' деп те атайтын жергілікті ерекшеліктер ұшырасады.<ref>Абрамзон С.М. К вопросу о патриархальной семье у кочевников Средней Азии // КСИЭ АН КСРО. Вып.28. М.: Наука. 1957</ref>

 

==Дереккөздер==