|
[[Сурет:Tank T-34-85 (4565869814).jpg|300px|thumb|Т-34-85 танкісі]]
'''Танк''' ({{ lang-en | tank }} ) - түгелдей сауытты, шынжыр табанды [[соғыс машинас]]ы. [[Танк]] снарядымен әртүрлі нысаналарды қиратады; сенімді сауыты мен арнаулы қорғаныш қалқандары қирату құралдарынан сақтайды және өзінің оралымдылығы арқылы бөгет-кедергілерден еркін өтеді. Сауытты соғыс машинасының бірінші жобасын (кейін Т.танк деп аталды) Ресейде инженерлер В. Д. Менделеев (1911-15), А. А. Пороховщиков, А. Васильев, Англияда Де Моль (1912), [[Австрия — Венгрияда]] Г. Бурштың (1913) ұсынды. Пороховгциковтың соғыс машинасы («[[Вездеход]]») 1915 жылы мамыр айында жасалса да, онан әрі дамымады. Ағылшындар [[1916]] жылдың күзінде бірнеше ондаған «Марка-1» Т-ісінТанкісін жасап шығарды және 15 қыркүйекте (1-дүниежүз. соғыс кезінде) бірінші рет Сомма өз. жағасындағы ұрыста (32 машина) қолданды.
Алғашқыда Танкілердің бір зеңбірегі немесе 1 пулеметі болды. [[Франция|Францияның]] «[[Шнейдер]]», «Сен - Шамон» Танкісі бірінші рет 1917 жылы 15 сәуірде қолданылды. Германияның A — 7-V, А — 7 — UU Танкісі 1918 жылы шықты. [[АҚШ]] өздері шығарған двигатель қойылған «Марка - V» және «Марка - VII» ағылшын ауыр Танкісін, Францияның «Реносын» соғыстың аяқ кезінде шығарды. Ол Танкілердің экипажы 8-12 адамға дейін болды. 1-дүниежүз. соғыс кезінде Англияда 2900, Францияда 6200, АҚШ-та 1000, Германияда 100 Т.Танк шығарылды. Бірінші Кеңес Танкісі 1920 жылы 31 тамызда сынақтан өтті. 1928 жылдан Ленинградта (қазіргі [[Санкт-Петербург)]] МС-1 жеңіл Т-ісіТанкісі шығарылып, 1929 жылы кеңес-қытай жанжалында қолданылды. 1931 - 39 жылы кіші (Т-27, Т-37), жеңіл (Т-26, БТ), үш мұнаралы орта (Т-28) және бес мұнаралы ауыр (Т-35) Т-ілері шығарылды. Жеңіл Т-ілертанкілер Хасан көлі мен Халкин - Гол оз.көлдері маңындағы ұрыстарда, кеңес-фин соғысында және 2-дүниежүз. соғыстың алғашқы кезеңінде қолданылды. 1940 жылдары кіші Т-40, жеңіл Т-50, орта Т-34 және ауыр KB Т-ісініңтанкілерінің үлгісі жасалды. 2-дүниежүз. соғыс кезінде негізінен орта және ауыр Т-ілерТанкілер пайдаланылды. Соғыс кезінде (1943) Т.Танк негізінде өздігінен жүретін зеңбіректік қондырғылар жасалды. 1939 жылы КСРО-да (1941 жылы 1 шілде - 1945 ж 30 маусым) 95099, Германияда 65100, АҚШ-та 103096, Ұлыбританияда 25160, [[Канадада]] 5815, [[Жапония|Жапонияда]] 3648 Т.танкілер мен өздігінен жүретін зеңбіректік қондырғылар шығарылды. Олардың экипажы 4-5 адам, зеңбірегі (75,76, 85, 88, 122 мм), 2-ден пулеметі болды. Жылдамдыгы сагатына 35-55 км, сауытының қалыңд. 45-тен 120 мм-ге дейін жетті. 1960-70 жылдардан бастап кең колемді әскери міндеттерді шеше алатындай бір типті Т-ілертанкілер шыгарылуда. Қазіргі кезде шыгарылатын Т-ілердіңтанкілердің сауыты артиллерия огының және ядр. қарудың қирату факторынан біршама жақсы сақталады, экипаждың радиация сәулесінен зақымдануын азайтады. Сонымен бірге жау ядр. қаруды қолданған кезде де Т.Танкілер соғыс қимылын ойдағыдай жүргізе алады.
[[Сурет:LG British tank WWI 1.jpg|300px|thumb|left|Британ танкісі 1919 ж.]]
Көптеген елдердің каруында негізінен бар- лауға арналған жүзетін жеңіл Т-ілертанкілер мен ракеталы-зеңбірекпен жарақтанған Т-ілерТанкілер бар (мыс., АҚШ-тың М -60 А -2 Т-ісіТанкісі). Жүзетін Т-ілертанкілер Кеңес армиясында алғаш рет 1932 жылы шығарылған. Қазіргі шынжыр табанды, сауытты, жауынгерлік жүзетін Т.Танкілер су кедергілерінен өз бетімен өтуге бейімделген және суда да, құрғақта да соғыс жүргізе алады. Мұндай Т-ілерТанкілер тереңд. 2 м-ге дейінгі судан еркін өтіп шығады.
[[Сурет:Bt7 6.jpg|300px|thumb|left|Bt7Бт 67 жеңіл танкісі]]
Егер су астымен жүзетін құралдармен жабдықталған болса, тереңд. 4—5 м-лік судан бөгелмей өтеді. Герметизац. корпусының ішкі бөлігі оның жүзу қабілетін арттырады. Жүзу уақытында оның ескіш винттері, қалақты шынжыр табандары, водомет- терводометтер, т.б. механизмдері іске қо- сылады.
Қазіргі кездегі Т-ілерТанкілер- дің экипажы 3 адамнан (жүр- гізуші-механик, нысанашы және Т.Танк командирінен) тирадытұрады. Негізгі қаруы - 105, 120, 152 мм-лік иір ойықты не- месе тегіс үңғылы зеңбірек. Зеңбірекке қосақталған 1-3 (калибрі 7,62 немесе 12,7 мм) зенит пулеметтері болады. Сауыттарының қалыңд. 100— 200 мм, түнгі көру аспапта- ры орнатылған. Ең жоғары жылдамдығы сағатына 65 км. Багына 1,5 т жанармай сыяды, ол қатқыл жолмен жүргенде 400-600 км-ге жетеді. Оқ-дәрі кешеніне сауыт бұзушы, эртүрлі калибрлі, кумулятивті және пластик, жарылғыш заты бар снарядтар кіреді. Ауа сүзгіш- вентилятор арқылы тазартыла- ды. Т-іге ауа салқындатқышы бар төрт немесе екі тактілі поршеньді двигательдер орна- тылады. Т.Танк салмағына, сауыт- талғандығынасаймандарына, қару-жарағына және ұрыста қолданылуына байланысты: [[жеңіл танк]] (кіші және орта калибрлі артилл.артиллериялық қару- жарақты, салм. 20 т-ға дейін), [[орта танк]] (қуатты қару-жарақты, салм. 40 т-ға дейін), [[ауыр, танк]] (салм. 40 т-дан жоғары) Т-ілертанкілер болып бөлінеді.
[[Сурет:T72 Georgia.jpg|300px|thumb|left|Т-72Б грузин танкісі]]
Танк шығаруды дамытқан сайын (мыс., қазіргі заманғы ресейлік Т-90) ракеталық-зеңбіректік қаруды енгізу, басқарылатын снарядтар мен ракеталарды пайдалану, сауытты қалыңдату, оралымдылығын арттыру, куаттылығын күшейту, жанармайды үнемді жүмсайтынжұмсайтын дизельді енгізу, эртүрліәртүрлі отынды жаға алатын қозғалтқышпен жабдықтау, жа-нармайжанармай қүятын бактардың сыйымдылығын кеңейту еске алынып отырады.<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref>
==Дереккөздер==
|
