Сүрме: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Сүрме''' (''Stіbіum''), '''''Sb''''' – элементтердің периодтық жүйесінің [[Азот топшасы|V тобындағы]] [[химялық элементтер|химялықхимиялық элемент]], [[атомдық нөмір]]і 51, [[атомдық масса]]сы 121,75. Шығыс елдерінде бұдан 3000 жыл бұрын [[ыдыс]] жасауда қолданылды. [[ЕгипетМысыр]]теда б.з.б. XIX ғасырда сүрме жылтырының ұнтағын әйелдер қасын бояуға пайдаланған. Сүрменің алу жолын және қасиеттерін алғаш сипаттап жазған [[Алхимия|алхимик]] В.Валентин ([[1604]]) болды. [[1789]] ж. А.[[Антуан Лавуазье]] сүрмені ''“antіtoіne”“antіmoіne”'' деген атпен химиялық элементтер тізіміне енгізді.

Табиғатта тұрақты 2 [[изотоп]]ы 121Sb¹²¹Sb (57,25%), 123Sb¹²³Sb (42,75%) бар. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 10–5%. 27 минералының ішіндегі ең негізгілері: ''[[антимонит]], [[бертьерит]], [[лингвистонит]],'' т.б.

Сүрменің үш аморфты және [[Кристаллохимия|кристалды]] түрі бар. Ең тұрақтысы кристалды сүрме, басқалары төменгі температурада қалыпты сүрмеге айналады. Қалыпты сүрменің кристалдық торы гексагоналды, [[күміс]]тей ақ [[Металдар|металлметал]]; тығыздығы 6,61 – 6,73 г/см³, [[балқу]] t 630,5 ^оС, қайнау t 1635 – 1645 ^оС. Сүрменің басқа металдарға қарағанда айырмашылығы ол қатайған кезде көлемі ұлғаяды<ref>{{мақала|тақырыбы=Сурьма|басылым=Энциклопедический словарь юного химика. 2-е изд.|жауапты=Сост. В. А. Крицман, В. В. Станцо|баспасы=Педагогика|isbn=5-7155-0292-6|жыл=1990|беттері=235}}</ref>.

[[Тотығу дәрежесі|Тотығу дәрежелері]] –3, +3, +5, химиялық активтігі нашар. [[Ауа]]да тотықпайды, температура 630 ^оС-тан жоғарылағанда жанып, [[Сүрме(III) оксиді|Sb₂O₃]] түзеді. [[Фтор]]дан басқа [[галогендер]]мен тікелей, [[күшән]], [[күкірт]], [[фосфор]]мен балқытқанда әрекеттеседі. Сұйытылған минералды қышқылдар мен суға тұрақты. Қыздырғанда концентрлі [[Тұз қышқылы|HCl]], [[Күкірт қышқылы|H₂SO₄]], [[Азот қышқылы|HNO₃]]-терде еріп, ерігіштігі төмен тұздар-[[антимонаттар]] түзеді{{Үлгі:Clarify}}<!-- В этом предложении, скорее всего, имелось в виду, что азотная кислота способна окислить сурьму до оксида Sb2O5, а этот оксид, в свою очередь, может образовывать сурьмяную кислоту, соли которой называются антимонатами. Сначала хотел исправить, но я, к сожалению, пока не силён в казахском и вряд ли опишу это без ошибок. -->. Сүрме металдармен қосылып, [[антимонидтер]] береді.

Сүрмені сульфидті[[сульфид]]ті [[КЕНТАС|кентастардыкентас]]тарды күйдіргеннен қалған өнімдерді немесе тотыққан кентастарды [[Тотықсыздану|тотықсыздандыру]] арқылы алады.

Сүрменің бас пайдаланушысы [[полиграфия]] өндірісі (Sb қосылған қорытпа қатайған кезде ұлғайып, ұяқалыптың бөлшектерінің көшірмесін нақтылы қалыптастырады). Сүрменің [[қорғасын]], [[қалайы]], [[мыс]]пен [[құйма]]лары [[өнеркәсіп]]те, таза сүрме және антимониттері[[антимониттер]]і [[жартылай өткізгіш]] ретінде қолданылады. Сондай-ақ бұл элемент [[мойынтірек]]ті қорытпаларда ([[баббит]]терде) пайдаланылады<ref>Полиграфия, өлшеу техникасы, ағаш өңдеу жабдықтары және металл өңдеу техникасы мен технологиясы: Қазақша-орысша терминдердің түсіндірме сөздігі.</ref>.