'''Энвер пашa''', [[Энуар паша]], [[Исмаил Энвер]] (23.11.1881, [[Стамбұл]] – 4.8. 1922, [[Тәжікстан]]) – [[Түркия]]ның әскери және саяси қайраткері, түркішіл тұлға. 1903 ж. [[Стамбұл]]да Бас штабтың әскери академиясын капитан шенімен бітірген. 1903 – 06 ж. [[Монастыр]]дағы әскери бөлімде артилл. батареяны, кейінен батальонды басқарды. Сонда қызметте жүріп [[“Иттихад вә тәракки”]] партиясының [[“Ватан ве хюрриет”]] ([[“Отан және бостандық”]]) атты құпия ұйымы қызметіне белсене араласты. 1908 ж. 23 шілдеде Жас түріктер төңкерісіне басшылық етушілердің қатарында болды. 1909 – 11 ж. [[Берлин]]де әскери атташе болып қызмет етті. 1911 – 12 ж. италия-түрік, 1912 – 13 ж. 1 және 2 [[Балқан]] соғыстарына қатысты. [[Балқан]] соғысы кезінде Энвер паша жауды кейін шегіндіріп, [[Эдирне]] ([[Андриополь]]) қаласын алуда жігерлігімен, батылдығымен көзге түсті. 1914 ж. қаңтарда генерал шенін алып, соғыс министрі және Бас штаб бастығы болып тағайындалды. Осы қызметте жүріп, жас офицерлердің түрікшілдік бағыттағы “Тешкиляти Махсус” (“Ерекше ұйым”) атты ұйымын құруға жетекшілік етті. 1-дүниежүз. соғыс жылдары түрік армиясында Бас қолбасшының орынбасары қызметін атқарды. 1918 ж. маусымда оның бұйрығымен түрік әскерлері [[Кавказ]]ға кіріп, [[Баку]]ді алды. Осы жылы 30 қазанда [[Мудрос]] портында [[Антанта]] мен [[Осман]] сұлтандығы арасында бейбіт келісімге қол қойылғаннан кейін отставкаға кетті. 1919 ж. мамырда [[Антанта]] әскерлері [[Стамбұл]]ға кіргізілгенде бұрынғы үкімет басшылары [[Таалат]] және [[Жамал]] пашалармен бірге [[Германия]]ны паналады. Сонда жүріп [[Анадолы]]дағы [[Ататүрік]] бастаған ұлт-азаттық қозғалысқа қолдау көрсетуге күш салды. Осыған байланысты оны сұлтан өкіметі сырттай сотқа тартып, өлім жазасына кесті. 1920 ж. Э. п. өз әріптестерімен [[Мәскеу]]ге келіп, [[Кеңес]] өкіметі басшылары [[Владимир Ильич Ленин]], [[Л.Д. Троцкий]], [[Г.Е. Зиновьев]], т.б. қабылдауында болады. Осы жылы 1 қыркүйекте Баку қ-нда өз жұмысын бастаған Шығыс халықтарының І конгресіне қатысты. Бұдан кейін [[Түркістан]] өлкесіндегі басмашылар қозғалысы жетекшілерімен байланыс орнатып, 1921 ж. 4 қазанда [[Бұхара]]ға келді. Сол кезден бастап [[Душанбе]] маңындағы басмашылар қозғалысына жетекшілік етті. Энвер пашаның қол астында 50 мыңға жуық адамнан тұратын қарулы жасақ болды. “Бұхар әмірінің орынбасары, мұсылман әскерлерінің қолбасшысы” деген лауазымды иемденді. Кеңес өкіметінен [[Түркістан]]ды тәуелсіз ел ретінде тануды талап етіп 1922 ж. мамырда [[Мәскеу]]ге хат жолдады. Бірақ көп ұзамай кеңес әскерлерімен шайқас кезінде қазаға ұшырады. 1996 ж. Энвер пашаның сүйегі [[Тәжікстан]]нан [[Түркия]]ға апарылып, қайта жерленді.
Әдеб.: Вдовиченко В.И., Энвер паша // Вопросы истории, 1997, ғ8.
С. Рүстемов<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том</ref>
