Масанчи ауылындағы қақтығыс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
толықтыру |
толықтыру, мәліметтерді жаңарту |
||
1-жол:
[[Сурет:Dungan-Girls.JPG|нобай|Ұлттық киімін киген Сортөбе ауылының дүңген қыздары.]]
'''Масанчи ауылындағы қақтығыс''' — [[Жамбыл облысы]] [[Қордай ауданы]]ндағы [[Масанчи (ауыл)|Масанчи]] ауылында және көршілес елді мекендерде [[2020 жыл]]дың [[7 ақпан]]ында [[қазақтар]] мен [[дүңгендер]] арасында орын алған [[ұлтаралық қақтығыс]]<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.com/russian/news-51425903|title=В Казахстане в беспорядках на этнической почве погибли восемь человек. Что об этом известно|publisher=BBC|date=2020-02-08}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.rferl.org/a/kazakhstan-/30423629.html|title=At Least Eight Dead As Villagers Brawl, Torch Houses In Ethnic Clashes In Kazakhstan|publisher=RadioFreeEurope/RadioLiberty|date=2020-02-08}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.aljazeera.com/news/2020/02/ethnic-violence-blows-hole-kazakhstan-narrative-tolerance-200210091600580.html|title=Ethnic violence blows hole in Kazakhstan's narrative of tolerance|publisher=AlJazeera|date=2020-02-10}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.nytimes.com/reuters/2020/02/08/world/asia/08reuters-kazakhstan-brawl.html|title=Ethnic Clashes in Kazakhstan Leave Eight Dead, Scores Wounded|publisher=The New York Times|date=2020-02-08}}</ref>.
== Қазақстандағы дүңгендер ==
Қордай ауданы тұрғындарының үштен бір бөлігі (33,8 %, 2019 жыл) [[дүңгендер]], Сортөбе және Масанчи ауылдары негізінен дүңгендер мекен еткен ауылдар. Қақтығыстың басталуына 5 ақпан күні Құдашпаевтар отбасының өкілдері — 80-жасар қария мен оның екі ұлының [[Сортөбе]] ауылында соққыға жығылуы себеп болды. Жол бойында орын алған жанжалдың барысында соққыға жығылған қария Төлеген Құдашпаев Алматыға ұшақпен жөнелтіліп, оның жамбас буынына ота жасалды. Төлеген Құдашпаевтың екі ұлы ауруханаға түсті. 7 ақпан күні сол Сортөбе аулында тағы бір оқиға орын алды — жеңіл автокөлікті тоқтатқан жол сақшыларына жергілікті тұрғындардың қол жұмсағаны түсірілген бейнежазба Интернет желісіне тарады<ref name="информбюро">{{cite web|url=https://informburo.kz/stati/besporyadki-v-kordayskom-rayone-hronologiya-sobytiy.html|title=Беспорядки в Кордайском районе. Хронология событий|publisher=Informburo.kz|date=2020-02-10}}</ref>.▼
{{see also|Дүңгендер}}
«Дүңгендер» деп [[хуэй халқы]]ның ''(мұсылман қытайлар)'' Орта Азияға XIX ғасырдың соңғы бөлігінде қоныс аударған бөлігін атайды. Дүңгендер өз-өздерін [[Дүнген тілі|дүңгенше]] «хуэйзў» (яғни «хуэй халқы») деп атайды. Бұл ұлттың өкілдері Қордай ауданы тұрғындарының үштен бір бөлігін құрайды (33,8 %, 2019 жыл). 2020 жылдың ақпанындағы ұлтаралық қақтығыс негізінен дүңгендер мекен еткен және Қырғызстанмен шекараға таяу орналасқан [[Масанчи (ауыл)|Масанчи]], [[Сортөбе]], [[Ауқатты]] және [[Бұлар батыр ауылы|Бұлар батыр]] ауылдарында орын алды.
== Қақтығыстың барысы ==
=== Себептері ===
Қақтығыстың басталуына 5 ақпан күні [[Қаракемер (Қордай ауданы)|Қаракемер]] ауылының тұрғындары Құдашбаевтар отбасының өкілдері — 76 жасар қария Төлеген Құдашбаев (09.05.1943 дүниеге келген) пен оның екі ұлы Сейітжан мен Нұрланның [[Сортөбе]] ауылында бір топ дүңгендермен соққыға жығылуы себеп болды.
Сортөбедегі автокөлік жолын бөгеп тастаған жүк көлігінің кесірінен басталған жанжалдың барысында жарақат алған Төлеген Құдашбаев Алматыға ұшақпен жөнелтіліп, оның жамбас буынына ота жасалды. Төлеген Құдашбаевтың екі ұлы — Сейітжан Құдашбаев пен Нұрлан Құдашбаев ауруханаға түсті. Олардың айтуынша, жанжалға он дүңген қатысқан. Төбелесті тоқтатқысы келген II топ мүгедегі Төлеген Құдашбаевты теуіп құлатқан олар, әкесіне көмекке ұмтылған Сейітжан Құдашбаевтың басын таспен ұрған<ref name="власть">{{cite web|url=https://vlast.kz/obsshestvo/37161-masancistilise-s-cego-nacalsa-konflikt-v-kordajskom-rajone.html|title=Масанчистилище. С чего начался конфликт в Кордайском районе?|publisher=Vласть|date=2020-02-09}}</ref>.
▲
«Қазақстан дүңгендері қауымдастығының» өкілі Хусей Дауровтың айтуы бойынша, Сортөбедегі жанжалға екі қазақ пен төрт дүңген қатысқан, ал қария Төлеген Құдашбаев төбелестің барысында байқаусызда жарақат алған. Дүңген ақсақалдары бұл оқиғадан кейін жағдайды бейбіт түрде шешу үшін жапа шеккендерден кешірім сұраған екен. Кейінірек Сортөбеге 15 жуық жол сақшыларының экипажы келіп, көліктерді тоқтатып, пара талап ете бастаған. Дауровтың айтуынша, бұған қарсылық танытқан бірнеше дүңген олармен қақтығысып қалған<ref name="власть" />.
=== 7 ақпан оқиғалары ===
7 ақпан күні кешкі уақытта [[Масанчи (ауыл)|Масанчи]], [[Сортөбе]], [[Ауқатты]], [[Бұлар батыр ауылы|Бұлар батыр]] ауылдарында 1000 адамға дейін қатысқан жаппай төбелес орын алды<ref name="информбюро" />. Оқиға куәгерлері мен араңдатушылар қақтығысты бейнеге түсіріп, әлеуметтік желілер мен мессенджерлер арқылы таратып, Қазақстан тұрғындарын дүңгендерге қарсы заңға қайшы әрекеттеді іске асыруға үндей бастады. Қақтығыс болған ауылға ҚР ІІМ қосымша күштері жиналып, 8 ақпан күні таңертең [[Алматы]]дан әскерилер келді.
=== Қақтығыстың салдары ===
Бастапқыда қақтығыстың салдарынан 8 адам қаза тапқаны туралы хабар тарады<ref name="информбюро" />, кейіннен олардың саны 11 жетті<ref>{{cite web|url=https://ru.sputniknews.kz/incidents/20200209/12781085/korday-besporyadki-pogibshie-chislo.html|title=Число погибших в беспорядках на Кордае выросло до 11 человек|publisher=Sputniknews.kz|date=2020-02-09}}</ref>. 30 үй, 15 сауда алаңы және 23 автокөлікке залал келтірілді. Қаза тапқандардың көбісі дүңгендер: Исыров Баху (1988), Чонтей Абдула (1986), Харсанов Рам, Ясыров Малик, Шисыр Рахим, Хишанло Сулейман, Лохаш Лугмар, Киров Исхар. Қақтығыстан кейін 47 адам қамауға алынды, бірақ көп ұзамай олардың 44 бостандыққа шығарылды<ref name="информбюро" />.
| |||