Сығанақ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш «Қазақ хандығының астаналары» деген санатты қосты (HotCat құралының көмегімен) |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Сығанақ''', Сунақ – [[Орта ғасырлар|ортағасырлық]] [[қала]] орны. Қазіргі [[Қызылорда облысы]]
Ұлы Жібек жолының бойындағы маңызды сауда және қолөнер орталығы. 1469-1511 және 1521-1599 жылдары Қазақ хандағының астанасы, ал оған дейін қыпшақ мемлекеті мен Ақ Орданың бас қаласы ретінде белгілі.
==Тарихы==
===Моңғол шапқыншлығына дейін===
Қала туралы алғашқы дерек X ғасырдағы [[Парсы тілі|парсы]] шығармасы ''“Худуд әл-Әлемде”'' кездеседі. Ертедегі Сығанақ [[Қыпшақ Хандығы|қыпшақ]] мемлекетінің [[сауда]] және саяси орталығы болған. Сығанаққа көшпелі елдер [[мал]], ет, тері, [[жүн]], т.б. әкеліп, өздеріне қажетті заттарын алған. Сол кездегі тарихшылар Сығанақты ''“Қыпшақ даласының гаваны”'' деп атаған. [[Шыңғыс хан]] шапқыншылығынан бұрын Сығанақ Хорезмшах Текештің қол астында болған.
===Моңғол шапқыншылығынан кейін===
1219 – 1220 ж. Сығанақты [[Жошы хан|Жошы]] әскері басып алып, қарсылық көрсеткендерді қырғынға ұшыратты. Осы кезден бастап қала [[Жошы Ұлысы|Жошы ұлысының]] ([[Алтын Орда]]) құрамында болды. XIII ғасырдың 2-ші жартысында қала қайта жандана бастады. Жошы ұрпақтары кезінде Сығанақ [[Ақ Орда (мемлекет)|Ақ Орданың]] орталығы болып, онда [[теңге]] соғылған.
Сығанақтың дамуына Алтын Орданың билеушісі Орыс (Ұрыс) хан үлкен үлес қосты. Оның тұсында қалада жаңа медреселер, мешіттер және т.б. қоғамдық ғимараттар салына бастады. XIV ғасырдың ортасынан бастап қала Ақ Орданың астанасына айналды.
1379 жылы қайта біріккен Алтын Орданың ханы Тоқтамыс Әмір Темірдің көмегімен Сығанақты басып алып, өз атынан теңге соқтыра бастады. 1383 жылы қаланың теңге сарайында Әмір Темір өз ақшасын шығарды. 1384-1395 жылдары Сығанақ алтынордалықтар мен Әмір Темірдің арасындағы тартыстың орталығына айналды. XV ғасырдың басында қаланы Әмір Темірдің немересі Ұлықбек бағындырды. Алайда 1423 жылы Барақ ханның әскері Сығанақты басып алып, Темір әулетінің өкілдерін қаладан қуып шығарды.
===Қазақ хандығының астанасы ретінде===
XV ғасырдың 80-жылдары қаланы [[қазақ]] ханы [[Бұрындық хан|Бұрындық]] биледі, ал маңы қазақ [[тайпа]]ларының қысқы [[қоныс]]тарына айналды. Осы кезден бастап Сығанақ пен оның төңірегі біржола [[қазақ хандығы]]нақарады және негізгі саяси, экономикалық орталықтардың бірі саналды. XV– XVIII ғасырларда қала бұрынғысынша сауда және [[қолөнер]] орталығы болды. XVII –XVIII ғасырларда бірнеше рет [[жоңғар шапқыншылығы]]на ұшырады. Осы шапқыншылықтар және басқа да әр түрлі себептерден қала бірте-бірте өзінің өмір сүруін тоқтатты.
==Архитектурасы==
Қаланың қазіргі орны 10 га жерді алып жатқан үлкен бес бұрышты төбе. Жан-жағында көптеген [[үйінді]]лер, ертеде су жүргізілген құрылыс іздері сақталған. Археологиялық қазба барысында табылған заттарға қарағанда Сығанақ VI – XVIII ғасырларда өмір сүрген.
==Зерттеу жұмыстары==
Қаланы 1867 ж. [[Лерх Петр Иванович|П.И. Лерх]], 1906 – 07 ж. И.А. Кастанье, 1947 ж. [[Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы]] (жетекші [[Бернштам Александр Натанович|А.Н. Бернштам]]) зерттеген.
1801 жылғы “Сібірдің сызба кітабында” да [[Қазақстан]]ның [[Сырдария]] алабындағы қалалардың бірі деп көрсетілген. <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref><ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref>
==Дереккөздер==
| |||