Шалбар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
шӨңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:Trousers.jpg|thumb| alt=A.| ''Шалбар'']]
'''Шалбар''' — сырт киім. Шалбар жүріп-тұруға ыңғайлы пішімделеді де, тізеден төмен жері тар, бел тұсы қапсырылған, балағы кең, ышқыры бітеу етіп тігіледі. Ғалымдардың көпшілігі оны кем дегенде ерте темір дәуірінде мал шаруашылығымен және аңшылықпен айналысқан көшпелі тайпалар ойлап тапқан деп есептейді. Дәстүрлі қазақ қоғамында шалбар қалтасыз әрі кең етіп тігілген. Ол тұрмысқа (мініске, малдас құрып отыруға, тағы басқа) қолайлы болу үшін жасалынған. Балағы кейде етік қонышына салынатындай тар немесе сыртқа шығарылатындай кең болады. Көшпелі тұрмысқа ыңғайластырылған Шалбардың бауы ышқырға өткізіледі. Оның атқа мініп-түсуге кедергі келтірмеуі үшін ешқандай түймесі, ілмешегі жоқ, белдік орнына бау пайдаланылды. Ілкіде қазақ қоғамы Шалбарды жаздық және қыстық деп екіге бөледі. Алғашқысына матадан тігілген [[сырма шалбар]] мен [[жарғақ шалбар]] жатады. Түгі қырылып иленген мал терісін қына, тал қабығы, жосамен бояп, алды мен балақ жағын түрлі жібек жіптермен айшықталған жарғақ шалбарды байлар, жас жігіттер сәндікке киген. Қой терісін өңдеп илеген, жүн бетін ішіне қаратып, кең етіп тігілген [[тері шалбар]]лар да болған. Жарғақ пен тері шалбардың ышқырбауына жіңішкелеп тілінген қайыс бау тағылды, қажет жағдайда балағына да [[балақбау]] тағылған. Егер балағы етік сыртына кететін кеңдеу болса, оны зермен көмкерді, сырып кестеледі. Матадан ([[барқыт]], ұлпа, пүліш, шұға, [[шибарқыт]], тағы басқа) да шалбар көптеп тігілген. Жылы болуы үшін қой, түйе жүні, мақта қосылған шалбарды сырма деп атады. [[Қазақ]] шеберлері шалбарды неше түрлі жібек жіптермен өрнектеп кестеледі, балақ аузын жұрындап, әдіптеп, түсті матамен балақтаған, сондай-ақ терісі бағалы аң терілерімен жұрындаған. Қарт адамдар көбіне балағы жырық кең шалбар киіп жүрген. Шалбар қазақ халқының ертеден келе жатқан ұлттық киімдерінің бірі.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том 18 бөлім</ref>
==Тарихы==
[[Сурет:Scythian Kul Oba Crimea.jpg|thumb|right|200px|Шалбар киген [[скифтер|скиф]]]]
Нақты деректер бойынша шалбар ең алғаш [[Палеолит|жоғары палеолит]] кезеңінде киіле бастаған.<ref>{{cite book |first=Sarah M. |last=Nelson |title=Gender in archaeology: analyzing power and prestige |volume=9 |series=Gender and Archaeology |publisher=Rowman Altamira |location= |year=2004 |isbn=978-0-7591-0496-9 |page=85 }}</ref> Ең ежелгі шалбар Ианхай зиратында Шығыс Түркістандағы Тұрпаннан табылған болатын. Тарым ойпатында жасаған ежелгі халықтар, шамамен б.з.д 13-10 ғасырларда жүннен тоқылған, ұзын балақты, кең ашалы, атқа мінуге арналған шалбар киеді.<ref name="sciencedirect1">{{cite journal |last1=Beck |first1=Ulrike |last2=Wagner |first2=Mayke |last3=Li |first3=Xiao |last4=Durkin-Meisterernst |first4=Desmond |last5=Tarasov |first5=Pavel E. |title=The invention of trousers and its likely affiliation with horseback riding and mobility: A case study of late 2nd millennium BC finds from Turfan in eastern Central Asia |journal=Quaternary International |volume=348 |pages=224–235 |date=22 May 2014 |doi=10.1016/j.quaint.2014.04.056 |url= |bibcode=2014QuInt.348..224B }}</ref><ref name="sciencenews1">{{cite journal |url=https://www.sciencenews.org/article/first-pants-worn-horse-riders-3000-years-ago |title=First pants worn by horse riders 3,000 years ago |journal=Quaternary International |volume=348 |pages=224–235 |doi=10.1016/j.quaint.2014.04.056 |publisher=Science News |accessdate=6 December 2015|year=2014 |last1=Beck |first1=Ulrike |last2=Wagner |first2=Mayke |last3=Li |first3=Xiao |last4=Durkin-Meisterernst |first4=Desmond |last5=Tarasov |first5=Pavel E. }}</ref>
== Сілтемелер ==
* [[Көйлек]]
| |||