Алтай аймағы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Алтай аймағы''' — [[Қытай|Қытай Халық Республикасы]] [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы]]ның [[Іле Қазақ автономиялық облысы]]на қарасты әкімшілік аймақ. Батысында [[Шығыс Қазақстан облысы]]мен, солтүстігінде [[Ресей]]дің [[Алтай Республикасы]]мен ([[Ресей]]мен ''2-реткі шекараласуы'' (52 км)), солтүстік-батыс және батысында [[Моңғолия]]ның [[Баян-Өлгей аймағы|Баян-Өлгей]] (450 км.) [[Хобд|Қобда]] аймақтарымен шектеседі. Жер көлемі 117,8 км², халқы (әскери өндіріс құрылыс корпусын есепке алмағанда) 561,667 ([[2003]] жылғы санақ бойынша) халық тығыздығы шаршы шақырымға 5 адамнан келеді. 8 ұлттың өкілі тұрады. Соның ішінде [[қазаққазақтар]]тар 50,5 %. Орталығы — Алтай қаласы. Әкімшілік жағынан 6 ауданға ([[Шіңгіл (аудан)|Шіңгіл]], [[Көктоғай ауданы|Көктоғай]], [[Бурылтоғай (аудан)|Бурылтоғай]], [[Буыршын (аудан)|Буыршын]], [[Қаба (аудан)|Қаба]], [[Жеменей (аудан)|Жеменей]]), 1 қалаға ([[Алтай қаласы]]) бөлінеді.

Алтай аймағы жерінің көпшілігі Алтай тау жүйесінде және тау етегінде орналасқан. Алтай аймағында [[Алтай таулары]]нан [[Ертіс|Қара ертіс өзені]] және оның салалары [[Қанас өзені]], [[Бұлғын өзені|Бұлғын өзендері]] баcтау алады. Алтай аймағының жер бедері таулы келеді. Орман тоғайы мол (1,5 млн га). Климаты қатаң континентті. Табиғаты көркем, жер асты кен байлықтарына бай. Онда [[мұнай]], [[көмір]], [[темір]], [[алтын]], [[күміс]], [[марганец]], [[қорғасын]], [[қалайы]], [[фосфор]], [[Күкірт|күкірт тұзы]] бар.

Алтай аймағы ертеде [[найман]], [[Керей (тайпа)|керей]], [[қаңлы]], [[Үйсін руы|үйсін]], тағы басқа түркі тектес тайпалардың мекені болған. 8—9 ғасырда [[Енисей қырғыздары]], 12—13 ғасырда [[наймандар]], 14 ғасырда [[Әмір Темір]], 16—18 ғасырда [[моңғолмоңғолдар]]дар ([[ойратойраттар]]тар), 18 ғасырдың II жартысында [[керей]]леркерейлер билік құрды. [[1758]] жылдан бергі Қытайдың [[Маньчжурия|Манжұр империясыимпериясының]]ның бұл өлкені өз қоластына қаратпақ болған ниеті [[1864]] жылы Қытай мен Ресей арасындағы шекара келісімінен соң жүзеге асты. [[1904]] жылы [[Моңғолия]] арқылы [[Бейжің]]ге тікелей қарайтын болды. [[1911]] жылы Цинхай революциясынан кейін Қытай отаршыларының қолына көшті. [[1919]] жылы Алтай аймағы [[Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы|Шыңжаң өлкесіне]] қосылды. [[1912]]—[[1928]]1912—1928 жылдары Яң Зыңшин, [[1928]]—[[1933]]1928—1933 жылдары Жин Шурын, [[1933]]—[[1944]]1933—1944 жылдары Шэн Ши Сай басқарған өлкелік Қытай үкіметінің езгісінде болды. [[1940]] жылы Алтай аймағында қазақ шаруаларының Қытай үстемдігіне қарсы ұлт-азаттық көтерілісі болды. Бұл көтерілістің нәтижесінде Алтай аймағы [[Шығыс Түркістан Республикасы]]ның ([[1944]]-[[1949]]) құрамына кірді ([[1945]] қыркүйек), [[1949]] жылы [[Шығыс Түркістан Республикасы]] құлағаннан кейін Шыңжаң өлкелік үкіметіне қарады. 1954 жылы Қытай Халық Республикасындағы қазақтар тығыз орналасқан Іле, Алтай, Тарбағатай аймақтарының негізінде [[Іле Қазақ автономиялық облысы]] құрылды. Халқы негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Алтай аймағында [[Ақыт Үлімжіұлы|Ақыт қажы Үлімжіұлы]], [[Оспан батыр|Оспан батыр Сіләмұлы]], [[Шәріпхан Жеңісханұлы]], [[Дәлелхан Сүгірбайұлы]] сынды қазақ халқының көрнекті өкілдері туып өскен.<ref>Алэтай дицюй гай куан (Алтай аймағының жалпы жағдайы), Үрімжі, 1989.</ref><ref>Современный Синьциян и его место в казахстанско-китайских отношениях, Алматы, 1997.</ref><ref>«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы|Қазақ энциклопедиясы»]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, 1-том</ref>