|
'''Тілдік стиль''' [[Орыс тілі|орыс]] стиль языка — айтайын деген ойды неғұрлым әсерлі жеткізу мақсатында жалпыхалықтық тілдің сөз байлығын талғап қолдану тәсілінің бір түрі. Тілдік стиль стилистикадағы негізгі категория болып табылады. Стиль түрлері өзара үнемі қарым-қатынасқа түсіп, бір-біріне ауысып, тілдің ішкі мүмкіндігі арқылы үздіксіз жетіліп отырады.
'''Сөйлеудің функционалды стильдері''' - адамдардың белгілі бір қарым-қатынас саласында қолданылатын [[Тіл (лингвистика)|сөйлеу құралдарының]] тарихи дамыған [[Тіл (лингвистика)|жүйесі]] ; [[Қатынасу|қарым-]] қатынаста белгілі бір функцияны орындайтын [[Әдеби тіл|әдеби тілдің]] түрі <ref name="Мишанкина">[http://vital.lib.tsu.ru/vital/access/services/Download/vtls:000394778/SOURCE1 Мишанкина Н.А. Метафора в науке: парадокс или норма? – Томск: Изд-во Том. ун-та, 2010.– 282 с. ISBN 978-5-7511-1943-0]</ref> .
==Тілдік стильдер ==
Казіргі дамыған ұлт тілдерінде стильдің 3 негізгі түрі бар:
# бейтарап стиль
==# Ғылымикітаби стиль ==▼# қарапайым сөйлеу тілінің стилі. Ср. Функционалдық стильдер.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.
"Сөздік-Словарь", 2005. ISBN 9965-409-88-9</ref>
Лингвистикалық энциклопедиялық сөздікте функционалдық стильге келесі анықтама берілген: «тіл адамдардың әлеуметтік сөйлеу практикасының сол немесе басқа әлеуметтік маңызды саласында пайда болатын және оның ерекшеліктері осы саладағы қарым-қатынас ерекшеліктеріне байланысты болатын әдеби тілдің түрі» <ref>[http://tapemark.narod.ru/les/567a.html Мурот В.П. Функциональный стиль // Лингвистический энциклопедический словарь. – М.: Советская энциклопедия, 1990. – С. 567.]</ref> .
== Сипаттамалығы ==
<references/>
Функционалды стильдерді «стиль» сөзінің басқа мағыналарымен шатастырмау үшін кейде ''тіл жанрлары'', ''тілдің'' ''функционалдық түрлері'' деп атайды. Әр функционалды стильде жалпы әдеби норманы қолданудың өзіндік ерекшеліктері бар, ол жазбаша да, ауызша да болуы мүмкін. Дәстүр бойынша, сөйлеудің функционалды стильдерінің негізгі бес түрлі түрлері бар, олар белгілі бір әлеуметтік қызметтегі қарым-қатынас шарттары мен мақсаттарымен ерекшеленеді: ғылыми, ресми іскерлік, публицистикалық, ауызекі, көркем. Жақында бірқатар ғалымдар діни функционалдық стиль туралы айтып жүр, оның зерттелуі Кеңес заманында мемлекеттің дінге деген ұстанымына байланысты құпталмады .
{{wikify}}
Ғылыми стиль дегеніміз - ғылыми қарым-қатынас стилі. Бұл стильдің аясы [[Ғылым|ғылыми]] және ғылыми журналдар, мәтіндік хабарламалардың адресаттары ғалымдар, болашақ мамандар, студенттер, белгілі бір ғылыми салаға қызығушылық танытатын кез келген адам бола алады; осы стильдегі мәтіндердің авторлары - ғалымдар мен өз саласының мамандары. Стильдің мақсатын заңдарды сипаттау, заңдылықтарды анықтау, ашылуларды сипаттау, оқыту және сол сияқтылар деп атауға болады.
{{Суретсіз мақала}}
Оның басты қызметі - ақпарат беру, сонымен бірге оның шындықты дәлелдеу. Ол шағын терминдердің, жалпы ғылыми сөздердің, абстрактілі лексиканың болуымен сипатталады, оған зат есім, көптеген абстрактілі және зат есімдер басым.
[[Санат:Лингвистика]]
Ғылыми стиль ең алдымен [[Жазу|жазбаша]] [[Монолог|монологта болады]] . Оның [[Жанр|жанрлары]] ғылыми мақала, оқу әдебиеті, [[монография]], мектеп эссесі және т.б. Бұл стильдің стиль ерекшеліктері дәйектілікке, дәлелдемеге, дәлдікке (бірмәнділікке) аса көп назар аударылады.
== Ресми іскерлік стиль ==
Ресми іскери стиль қарым-қатынас, ресми жағдайда ақпараттандыру үшін қолданылады ( заңнама, [[Іс қағаздары|іс жүргізу]], әкімшілік-құқықтық қызмет саласы ). Бұл стиль құжаттарды рәсімдеу үшін қызмет етеді: заңдар, бұйрықтар, [[Қаулы|жарлықтар]], бұйрықтар, ерекшеліктер, хаттамалар, түбіртектер мен анықтамалар . Ресми іскерлік стильдің аясы - [[Құқық|заң]], авторы - [[заңгер]], заңгер, [[дипломат]] және жай [[азамат]] . Мұндай стильдегі шығармалар мемлекетке, мемлекет азаматтарына, мекемелерге, қызметкерлерге және тағы басқаларға әкімшілік-құқықтық қатынастар орнату үшін бағытталған.
{{Stub}}
Бұл стиль көбінесе жазбаша түрде кездеседі, сөйлеу түрі негізінен ақылға қонымды . Сөйлеу түрі көбінесе [[монолог]], қарым-қатынас түрі көпшілікке арналған.
Стильдік ерекшеліктері - императивтілік (қажетті сипат), дәлдік, екі интерпретацияға жол бермеу, стандарттау (мәтіннің қатаң құрамы, фактілерді дәл таңдау және оларды ұсыну тәсілдері), эмоционалдылықтың болмауы.
Ресми іскерлік стильдің негізгі қызметі - ақпараттық (ақпарат беру). Ол сөйлеу клишелерінің болуымен, презентацияның жалпы қабылданған формасымен, материалдың стандартты түрде берілуімен, терминология мен номенклатуралық атаулардың кең қолданылуымен, күрделі қысқартылмайтын сөздердің, қысқартулардың, ауызша зат есімдердің болуымен, сөздердің тікелей орналасу тәртібінің басым болуымен сипатталады.
== Публицистикалық стиль ==
Публицистикалық стиль адамдарға [[бұқаралық ақпарат құралдары]] арқылы ықпал етуге қызмет етеді. Ол [[мақала]], очерк, [[репортаж]], [[фельетон]], [[Интервью|сұхбат]], шешендік сөз жанрларында кездеседі және қоғамдық-саяси [[Лексика|лексиканың]], логиканың, эмоционалдылықтың болуымен сипатталады.
Бұл стиль саяси, идеологиялық, әлеуметтік және мәдени қатынастар саласында қолданылады. Ақпарат тар шеңбердегі мамандарға емес, қоғамның кең қабаттарына арналған және әсер тек ақыл-ойға ғана емес, адресаттың сезіміне де бағытталған.
Ол әлеуметтік-саяси мағынасы бар абстрактілі сөздермен (адамгершілік, прогресс, ұлт, глазность, бейбітшілік сүйгіш) сипатталады.
Міндеті - елдің өмірі туралы ақпарат беру, бұқараға ықпал ету мен қоғамдық істерге белгілі бір көзқарас қалыптастыру.
Стильді ерекшеліктері - жүйелілік, бейнелілік, эмоционалдылық, бағалау, тартымдылық.
== Әңгімелеу стилі ==
Әңгімелесу стилі автор өз ойын не сезімін басқалармен бөліскенде, бейресми жағдайда күнделікті мәселелер бойынша ақпарат алмасқанда және тікелей қарым-қатынас үшін қызмет етеді. Онда ауызекі және жергілікті [[лексика]] жиі қолданылады. Үлкен семантикалық қабілеттілік пен бояумен ерекшеленеді, сөйлеуге жандылық пен мәнерлілік беріп тұрады.
Ауызекі сөйлеу мәнерін жүзеге асырудың әдеттегі түрі - [[диалог]], бұл стиль көбінесе ауызекі сөйлеуде қолданылады. Онда тілдік материалды алдын-ала таңдау болмайды. Бұл сөйлеу мәнерінде лингвистикалық емес факторлар өте маңызды рөл атқарады: [[мимика]], [[Ым|қимылдар]] және қоршаған орта.
Әңгімелесу стилінің тілдік құралдары: эмоционалдылық, ауызекі лексиканың экспрессивтілігі, субъективті бағалау жұрнақтары бар сөздер; толық емес сөйлемдерді, кіріспе сөздерді және адрестік сөздерді, [[Одағай|шылауларды]], [[Демеулік шылаулар|модальді бөлшектерді]], қайталауларды қолдану . Жанрлары - [[диалог]], жеке хаттар, жеке жазбалар, телефон.
== Көркем стиль ==
Көркем стиль көркем әдебиетерде қолданылады. Ол оқырманның қиялы мен сезіміне әсер етіп, автордың ойлары мен сезімдерін жеткізеді, сөздік қорының барлық байлығын, түрлі стильдердің мүмкіндіктерін пайдаланады, бейнелілікпен, сөйлеу эмоционалдылығымен ерекшеленеді.
Көркемдік стильдің эмоционалдылығы тұрмыстық сөйлесу және публицистикалық стильдердің эмоционалдылығынан ерекшеленеді. Көркем сөйлеудің эмоционалдығы эстетикалық функцияны орындайды. Көркем стиль тілдік құралдардың алдын-ала таңдауын болжайды; барлық тілдік құралдар кескін жасау үшін қолданылады.
Жанрлары - [[Эпопея|эпос]], [[роман]], [[Повесть|әңгіме]], [[әңгіме]], [[ертегі]], ертегі, [[ода]], [[әнұран]], [[ән]], [[Жоқтау|элегия]], [[сонет]], [[эпиграмма]], хабарлама, [[поэма]], [[баллада]], [[трагедия]], ғылыми және көркем жанр және [[комедия]] .
== Сілтемелер ==
== Әдебиеттер ==
; орыс тілінде
* Азимов Э. Г., Щукин А. Н. Новый словарь методических терминов и понятий (теория и практика обучения языкам). — М.: Икар, 2009. — 448 с. — <nowiki>ISBN 978-5-7974-0207-7</nowiki>.
; басқа тілдерде
* Allan Bell. Style and Sociolinguistic Variation / ed. Penelope Eckert, John R. Rickford. — 2002. — P. 139–169. — <nowiki>ISBN 9780521591911</nowiki>. — doi:10.1017/CBO9780511613258.010.
* Barbara Johnstone. Uses of Southern-sounding speech by contemporary Texas women (англ.) // Journal of Sociolinguistics (англ.). — Blackwell, 1999. — Vol. 3. — P. 505–522. — doi:10.1111/1467-9481.00093.
* Walter Labov. Sociolinguistic Patterns. — University of Pennsylvania Press (англ.), 1972. — <nowiki>ISBN 0-8122-1052-2</nowiki>.
* Natalie Schilling-Estes. Self-conscious speech in Ocracoke English (англ.) // Language in Society (англ.). — Cambridge University Press, 1998. — Vol. 27. — Iss. 1. — P. 53–83. — doi:10.1017/S0047404500019722.
[[Санат:Әлеуметтік лингвистика]]
[[Санат:Pages with unreviewed translations]]
| 