Магма: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Luckas-bot (талқылау | үлесі) ш r2.7.1) (Боттың үстегені: ka:მაგმა |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:Underwater_lava_flow,_off_Hawaii.jpg|thumb]]
[[Сурет:Aa large.jpg|thumb]]
=='''Магма'''==
[[Магма]] — жердің терең қойнауларында пайда болатын [[силикат]] құрамды балқыған масса. Оның басты құрамдас бөліктері: SіO2, AІ, Fe, Mg, Mn, Ca, Na, K, O, S, CІ, F, B, т.б. элементтер. Түрлі геология дәуірлерде қалыптасқан [[гранит]] және [[базальт]] құрамды Магмалық тау жыныстары негізді (базальттық) және қышқыл (граниттік) түрлерге бөлінеді. Базальттық Магма [[темір]], [[магний]], [[кальций]]ге бай келеді. Ондағы SіO2 мөлшері 40 — 55%. Граниттік Магмада SіO2 мөлшері 65 — 78%-ға дейін жетеді әрі мұнда [[сілті]]лік элементтер мол. Магма жер қабаттарындағы әр түрлі [[эндоген]]дік процестерден, физика-химия тепе-теңдіктер бұзылғанда заттардың балқып, сұйыққа айналуынан пайда болады. Мұндай эндогендік процестерге тектоникалық қозғалыстар, радиоактивтік ыдырау, химия реакциялар, заттар арасындағы фазалық ауысу, жер қойнауындағы жылу, т.б. жатады. Магма пайда болған жерінен жоғары көтеріліп, суынып, қатайып, тау жыныстарына айналғанда күрделі эволюция өзгерістерге ұшырайды. Магма қата бастағанда кристалдану процесі жүреді. Минералдардың кристалдану реті олардың қатаю (балқу) темп-расына байланысты. Кристалдану үш кезеңнен тұрады. Магмадан алдымен [[акцессор]] минералдар — [[магнетит]], [[апатит]], [[монцанит]], [[ильменит]], [[циркон]], т.б. ал екінші — басты кезеңінде табиғатта ең көп кездесетін пироксен, [[амфибол]], [[слюда]], дала шпаты, т.б. минералдар бөлінеді. Басты тау жынысын құраушы минералдар кристалданғаннан кейінгі соңғы кезеңде қалдық Магма балқымасы кремний қышқылына, сілтіге және ұшпа құраушыларға қанығады. Қалдық балқымадан [[пегматит]], [[грейзен]] денелері түзіледі, олардың құрамы әр түрлі пайдалы құраушыларға бай болады. Магма балқымасының жоғары бөлігінің құрамы гранитке, төмен бөлігі базальтқа жақындайды. Табиғи жағдайларда Магманың жаралуы мен жіктелуі әлі толық анықталмаған құбылыс. Ол өте ұзақ уақытқа созылады, басқа геолология процестермен тығыз байланысты және құрлықтар мен мұхиттарда өзгеше болып келеді. Мұхиттан құрлыққа ауысатын аралық алқаптарда (мыс., Тынық мұхиттың “отты сақинасы” алқабында) вулканизм алғашқы сатыда андезит-базальт, ал соңғы сатыларда қышқыл құрамды лавадан тұрады. Жалпы қышқыл құрамды тау жыныстар құрлықтарға және оларға жапсарлас аудандарға тән. Қышқыл тау жыныстардың қалыптасуы [[гранит]]тену процестерімен де байланысты болуы мүмкін. Магмалық тау жыныстар кешендерінде әр түрлі кен байлықтары ұшырасады.
== Пайдаланылған әдебиеттер ==
| |||