Мыс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш r2.7.1) (Боттың үстегені: za:Doengz |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
[[Сурет:Copper.gif|thumb|right|100px|Мыс ''Cu'']]
[[Сурет:Flametest--Cu.swn.jpg|thumb|right|115px|Мыс иондары отты жасыл туске айналдырады]]
'''Мыс''', ''Cu'' – элементтердің периодтық жүйесінің І-тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 29, атомдық массасы 63,546. Табиғатта тұрақты екі изотопы бар: 63Cu және 65Cu. Жер қыртысындағы массасы бойынша мөлшері 4,7.10–3%. Негізгі минералдары: [[халькопирит]], [[халькозин]], [[ковеллин]], [[малахит]], [[азурит]]. Пластикалық қызыл түсті металл, кристалл торы қырлары центрленген кубтық, тығыздығы 8,94 г/см3, балқу t 1084,5°С, қайнау t 2540°С, тотығу дәрежесі +1, +2. Құрғақ ауадағы бөлме температурасында тотықпайды. Қыздырғанда ауада CuО және Cu2О-ға дейін тотығады, галогендермен, S, Se, HNO3, H2SO4-пен әрекеттеседі. [[Аммиак]], цианидтермен, т.б. кешенді қосылыстар түзеді. Сульфид концентратын балқытып, одан түзілген мыс штейнін қара мысқа дейін тотықтырып, оны жалынмен не электролиттік әдіспен тазарту арқылы; гидрометаллургиялық әдіс – құрамында мысы бар минералдарды күкірт қышқылымен (немесе NH3 ерітіндісімен) өңдеп, одан әрі электролиздеу арқылы алады. Мыс кабельдердің, электр қондырғылары мен жылу алмастырғыштардың ток өткізгіш бөлігін жасау үшін пайдаланылады; қорытпалардың ([[латунь]], [[қола]], [[мыс-никель]], т.б.) құраушысы ретінде қолданылады.
'''Мыс кентастары''' – құрамынан мыс алынатын табиғи шикізат. Оның құрамына мысы бар 240-тан аса минерал кіреді. Олардың ішінде өнеркәсіптік негізгілері: халькопирит (құрамындағы мыстың мөлшері 34%), [[борнит]] (63,3), [[ковеллин]] (66,4), [[халькозин]] (79,8), [[теннантит]] (57), [[тетраэдрит]] (52,3), [[энаргит]] (48,3), [[куприт]] (88,8), [[тенорит]] (79,8), [[малахит]] (57,7), [[азурит]] (55,3), [[хризоколла]] (36,1), [[брошантит]] (56,2), [[атакамит]] (59,5). Мысты құмтас кен орындарында мыстың мөлшері көп болады. Қазақстанда бұл кен типтері басты орында (мысалы, [[Жезқазған кен орны]]). Минералдық және химиялық құрамдарына байланысты мыс кендерінің технологиялық сорттары сульфидтік, тотыққан, аралас болып ажыратылады. Сонымен қатар мыс кендері сом және сеппелі-тарамшалы болып бөлінеді. Қазақстанда мыс кендерінің ірі кен орындарына Жезқазған, Қоңырат, Ақтоғай, Жаманайбат, т.б. жатады.
'''Мыс концентраты''' – пайдалы қазылымдарды байыту өнімі, не шикізатты химиялық өңдеудің өнімі. Бұл өнімдерде пайдалы концентрат мөлшері бастапқы шикізаттағыдан көп болады. Олар байыту фабрикасынан тікелей пайдалануға не металлургиялық өңдеуге жіберіледі. Металлургиялық өңдеуге жіберер алдында оларды флотациялық байытудан өткізеді. Мыс кенін байыту барысында негізгі алынатын өнім, құрамындағы мыс 55%-ға жететін (көбінесе 10%-дан 30%-ға дейін) мыс концентраты болып есептелінеді. Ал флотация кезінде мыстың концентратқа өту шығымы 80%-дан 95%-ға дейін болады. Байыту барысында мыс концентратынан басқа қосымша пиритті және түсті металдар концентраттары (мырышты, молибденді, т.б.) алынады. Қазақстанда мыс шикізат көздері Орталық, Шығыс ([[Кенді Алтай]]) және [[Оңтүстік Қазақстан]] облыстарында шоғырланған. Соңғы жылдары мыс-мырыш күрделі концентраттарын балқытып, ұсатып өңдеу, автогенді балқытып өңдеу тәсілдері [[Балқаш мыс зауыты|Балқаш мыс зауытында]] жүргізілуде.<ref>[[Балалар Энциклопедиясы]], 6 том.</ref>
==Пайдаланылған cілтемелер==
<references/>
[[Санат: Тұлғалар]]
{{wikify}}
{{Менделеевтін периодтык кестесі}}
| |||